Журналіст Руслан Кулевіч знайшоў у Варшаве 94-гадовую гродзенку Тэрэсу Бестэк, якая ў 1945 годзе з’ехала ў першым цягніку ў Польшчу, як рэпатрыянка з земляў СССР. Як жылося ў даваенным Гродне і чаму Тэрэса і яе бацькі вырашылі пакінуць родны горад пасля вайны, чытайце ў нашым матэрыяле. З запісам успамінаў нам дапамог сын Тэрэсы Марэк.
Тэрэса Станіславаўна Бестэк (Хацяновіч) нарадзілася ў Вільні ў 1927 годзе, потым жыла ў Гродне. Каталічка. Пасля Другой сусветнай вайны яе сям’я, як рэпатрыянты, выехала першым транспартам у Польшчу.
Тэрэса была адзіным дзіцем у сям’і. Яе бацька займаў сур’ёзную пасаду на чыгунцы ў Гродне, адказваў за тэхнічны стан. Офіс у бацькі быў на чыгуначным вакзале. Маці Тэрэсы не працавала, займалася гаспадаркай і выхаваннем дачкі. Сям’я жыла ў Гродне на вуліцы Ягелонскай (сучасная Будзёнага) каля чыгуначнага вакзала ў службовым доме ад чыгункі. Гэтага дома ўжо няма.
Беларусаў было мала
Тэрэса ўспамінае сямейную гісторыю, як у 1927 годзе перад родамі яе бацька адвёз маці з Гродна ў Вільню нараджаць у шпіталь. Там была адмысловая ўстанова высокага класа для работнікаў чыгункі. Праз некалькі дзён пасля родаў сям’я з нованароджанай Тэрэсай вярнулася ў Гродна.
Юная гродзенка хадзіла ў школу пры касцёле на Брыгіцкай вуліцы. Навучанне праводзілі сёстры-назарацянкі.
«Да 1939 года ў Гродне пражывала шмат яўрэяў і палякаў, а беларусаў было мала. Усе гэтыя людзі спакойна ўжываліся ў горадзе. Памятаю, мы хадзілі ў заапарк, які быў недалёка ад нашага дома. Там было шмат розных звяроў. Да вайны на вакацыях з бабуляй мы ездзілі з Гродна адпачываць у Залешчыкі, каля польска-румынскай мяжы. Гродзенцы часта туды ездзілі ў адпачынак, прывозілі з Залешчыкаў кавуны, вінаград. Таксама сям’ёй мы ездзілі адпачываць у Рабку, каля Закапанаў».
Яўрэі сустракалі савецкіх салдат з кветкамі
Тэрэса ўспамінае, што ў 1939 годзе ў Гродне пра магчымую вайну з немцамі казалі, але ніхто не мог падумаць, што яна так хутка дабярэцца да горада.
«Былі вакацыі, усе рыхтаваліся да пачатку навучальнага года, а тут вайна пачалася. Да абароны спецыяльных падрыхтовак ў горадзе не было відаць. У верасні 1939 года абарона Гродна прайшла для нас незаўважна, засталіся толькі ўражанні ад чакання прыходу рускіх. Былі людзі, якія іх сустракалі. Яўрэі з кветкамі сустракалі савецкіх салдат.
З новай уладай у школах мы сталі вывучаць рускую і беларускую мовы. Бацька працягнуў працаваць на чыгунцы, як спецыяліст. Ён быў патрэбны і палякам, і рускім, а потым, як аказалася, і немцам. Каштоўны супрацоўнік на чыгунцы».
Каб не вывезлі ў Германію, трэба было працаваць
Пры немцах моладзь з Гродна вывозілі ў Германію. Каб пазбегнуць выезду, Тэрэса пайшла працаваць у пякарню на вуліцу Ажэшкі. Пякарняй валодала нямецкая сям’я, якая прыехала з войскам на акупаваную тэрыторыю. Тэрэсе за працу плацілі грошы і яшчэ давалі хлеб.
«Так і жылі пры немцах. Чарговы прыход саветаў супаў з адной вельмі важнай і драматычнай падзеяй у нашай сям’і. Сястра маёй мамы падчас рэвалюцыі ў Расіі была падзелена з нашай сям’ёй і апынулася ў Кіеве. Мы думалі, яна там і загінула. У 1944 годзе пры вызваленні Гродна, калі прыйшлі рускія, у дзвярах з’явілася жанчына ў мундзіры Чырвонай Арміі. Гэта была тая самая сястра. Яна знайшла нас праз шмат гадоў. Была вайсковым медработнікам. Гэта было вельмі нечакана, мы лічылі яе загінулай».
У Гродне пры новай савецкай уладзе сям’я Хацяновіч заставацца не хацела. У 1944 годзе гродзенцы сталі рыхтавацца да ад’езду.
«Нам хапіла нямецкай акупацыі, трэба было б цярпець яшчэ адну акупацыю. Мы паспелі да немцаў даведацца рускіх і нічога добрага не чакалі ад іх вяртання. Цётка засталася ў Гродне, не пайшла далей з войскам і з’ехаць яна з намі не змагла — у яе не было польскага грамадзянства, як у нас. Спярша яна жыла ў доме бацькі, потым ёй падсялілі кагосьці, а потым і зусім выселілі.
У 1970-х, калі мы прыязджалі да яе, яна была ў вельмі добрай форме, займалася ёгай і спортам. Любіла фігурнае катанне. Цётка ў Гродне хадзіла ў касцёл і хавала хусткай твар, каб не пазналі яе. Яна была вельмі цёплая, добрая да нас. Але калі абмяркоўвала нейкія забароненыя тэмы, рабіла гэта вельмі ціха. Любіла музыку Шапэна, калі яе слухала — плакала».
Выехалі ў Польшчу першым цягніком
Сям’я Тэрэсы з’ехала з Гродна першым цягніком для рэпатрыянтаў у Польшчу ў жніўні 1945 года. Пакінуць родны горад стала цяжкім рашэннем для бацькоў жанчыны.
«Маці не хацела з’язджаць з Гродна. Для яе гэта быў родны горад, але бацька выразна ўяўляў, што такое савецкая ўлада, таму цвёрда вырашыў, што трэба з’язджаць усім, як мага хутчэй туды, дзе больш шанцаў для нармальнага жыцця. На здароўе маці моцна паўплывалі жыццёвыя траўмы: рэвалюцыя, прыход савецкай улады, немцы, зноў савецкая ўлада. Яна потым доўга лячыла сваю нервовую сістэму. Бацька быў рэалістам, яму даводзілася астужать эмоцыі маці сваімі рацыянальнымі рашэннямі. Рашэнне аб выездзе было прынята хутка, пакінуўшы ўсе мамчыны эмоцыі. Хоць бацька быў родам з Вільні, але ўсё свядомае жыццё пражыў у Гродне. Гродна яму быў таксама дарагі».
Пасля заканчэння вайны бацька Тэрэсы працаваў на чыгунцы і ведаў усё пра цягнікі для рэпатрыянтаў. Дзякуючы гэтаму ён змог знайсці досыць месца ў цягніку, каб вывезці неабходны мінімум для жыцця. Ён узяў піяніна, так як яно магло дадаць культуры ў паўсядзённае жыццё, а гэта мела для яго вялікае значэнне.
«Сям’я паехала ў Ольштын, буйны чыгуначны вузел. Бацька атрымаў там працу і службовае жыллё. Потым пераехалі ў Шаматулы».
Муж таксама быў з Гродна
Ва Уроцлаве Тэрэса вучылася ў універсітэце, там сустрэла хлопца, з якім навучалася ў Гродне граць на піяніна ў адной і той ужо настаўніцы. Пазней Тэрэса пазнаёмілася з яго братам, сваім будучым мужам.
«Ён таксама быў з Гродна. Пасля заканчэння універсітэта ва Уроцлаве мы пажаніліся і пераехалі працаваць у Варшаву, у Інстытут прэцызійный механікі. Я была дацэнтам, муж — прафесарам, займаліся хіміяй».
