Чарговая дыскусія з цыкла «Свае пра сваЁ» ад беларускага гістарычнага клуба Beer&History і фонда Kamunikat.org адбылася на пляцоўцы каворкінгу MediaPortBelarus і была прысвечана гісторыі ўзнікнення, дзейнасці і перспектывам беларускіх арганізацый на Падляшшы.
Госцямі сустрэчы былі: прадстаўнік беларускіх арганізацый на Беласточчыне, доктар гістарычных навук, старшыня Беларускага гістарычнага таварыства ў Польшчы Алег Латышонак і прадстаўнік маладой плыні краязнаўцаў Падляшша Аляксей Трубкін.
Па словах спадара прафесара, першыя беларускія арганізацыі на Падляшшы ўзніклі прыкладна ў той жа час, калі такія ж арганізацыі пачалі паўставаць і на тэрыторыі сучаснай Беларусі. Да прыкладу, аддзел Беларускай сацыялістычнай грамады ў Бельску-Падляшскім, які з’явіўся там яшчэ ў 1906 годзе.
Потым шэраг беларускіх арганізацый, у тым ліку і рэвалюцыйных, паўстаў у ваколіцах вёскі Дубічы Царкоўныя, што на Гайнаўшчыне (да прыкладу, Брацтва сялян беларусаў), як і першая беларуская школа ў Грабаўцы.
Пасля ўцёкаў многіх беларусаў з Падляшша ўглыб Расейскай імперыі падчас Першай сусветнай вайны, па іх вяртанні ў 20-я гады мінулага стагоддзя на Беласточчыне пачалі паўставаць шэрагі новых арганізацый, у тым ліку і ў самім Беластоку. Ад левых, як КПЗБ, да правых, як Беларускі інстытут гаспадаркі і культуры і беларускае таварыства «Сяўба», якое налічвала ў сваіх шэрагах да 500 сяброў.
У час нямецкай акупацыі 1941-44 гадоў у Беластоку дзейнічаў Беларускі камітэт, які аказваў дапамогу беларускаму насельніцтву, займаўся адукацыйнай і культурніцкай дзейнасцю. Па словах спадара Латышонка, гэта была вельмі актыўная арганізацыя, якая ладзіла нармальнае беларускае жыццё на Беласточчыне, выдавала газету «Новая дарога». І хоць пасля вайны сябры тых арганізацый былі запісаныя ў калабаранты, многія з іх, хто здолеў пазбегнуць рэпрэсій, працягвалі арганізоўваць тут беларускі рух.
Пасля вайны паміж савецкімі і польскімі ўладамі было падпісана пагадненне аб рэпатрыяцыі, па якім этнічных палякаў належала перасяліць з БССР у Польшчу, а беларусаў — з Польшчы ў БССР. «Але беларусы, навучаныя горкім досведам бежанства, у Савецкі Саюз не асабліва спяшаліся», — адзначае спадар Алег Латышонак.
І толькі ў другой палове 1950-х улады Польскай Народнай Рэспублікі дазволілі тут беларускія арганізацыі, школы, культурніцкую дзейнасць. Так паўсталі газета беларусаў Польшчы «Ніва», Беларускае грамадска-культурніцкае таварыства ў Беластоку, беларускае літаратурнае аб’яднанне «Белавежа», беларускія школы.
«На гэтых чатырох стаўпах беларушчына тут моцна трымалася ажно да канца 1970-х», — гаворыць Алег Латышонак.
Пасля былі 80-я — гады польскай «Салідарнасці» і ваеннага становішча, калі пачалі ўзнікаць падпольныя беларускія арганізацыі, як, напрыклад, БАС (Беларускае аб’яднанне студэнтаў), шэраг падпольных выдавецтваў. «Наогул, беларуская меншасць была адзінай нацыянальнай меншасцю ў Польшчы, якая тады стварыла свой падпольны нацыянальны антыкамуністычны рух», — адзначыў спадар Латышонак, які быў яго актыўным удзельнікам і нават паспеў некалькі месяцаў пабыць за гэтую дзейнасць пад арыштам.
У 1990-я ў Польшчы адбыўся ўсплёск свабоды і дэмакратыі. На Беласточчыне паўсталі дзясяткі беларускіх арганізацый, якія мелі свае накірункі і арганізоўвалі прафесіяналаў — кожная ў сваёй галіне. Студэнты, моладзь, гісторыкі, журналісты, музыкі, настаўнікі і шэраг іншых сацыяльных і прафесійных груп займелі тут свае беларускія арганізацыі.
Па словах прафесара, гэты перыяд працягваецца і па сённяя. Але зараз перажывае крызіс прытоку маладога пакалення тутэйшых беларусаў.
«Ёсць спадзеў, што прыезджыя беларусы пяроймуць ад нас бел-чырвона-белы сцяг. Яны пад гэтым сцягам, дарэчы, сюды і прыехалі. Гэта сімвалічна!
Ну і працягнуць далей тое, што мы тут пачалі», — з аптымізмам выказвае спадзеў Алег Латышонак, падсумоўваючы чарговую дыскусію.
А наступная, і апошняя з цыклу «Свае пра сваЁ», дыскусія будзе прысвечана будучыні беларусаў Падляшша. І адбудзецца яна ў аўторак 13 чэрвеня а 18:30 у каворкінгу MediaPortBelarus (Sienkiewicza, 44). Анлайн-трансляцыя — на канале гістарычнага клуба Beer&History.
Запрашаем!
Праект лекцый-дыскусій «Свае пра сваЁ» для беларускай дыяспары і беларусаў Падляшша ладзіцца гістарычным клубам Beer&Hictory і фондам Kamunikat.org пры падтрымцы MostMedia і Радыё «Рацыя», дзякуючы датацыі Міністэрства Унутраных спраў і Адміністрацыі Польшчы.
Сачыце за абвесткамі чарговых сустрэч і анлайн-трансляцыямі на Youtube праз сацыяльныя сеткі гістарычнага клуба Beer&History.