«Во якая неспадзяванка!» — усміхаецца пры сустрэчы Лукаш Леанюк і паказвае мядзведзіка, якога нехта апрануў у вязаны шалік і шапку. Напрыканцы мінулага года на вуліцах Беластока з’явіліся восем маленькіх скульптурак. За гэты час яны сталі адным з аб’ектаў, ля якога любяць фатаграфавацца жыхары і госці горада.
Беларус Лукаш Леанюк — аўтар ідэі усталёўкі ў Беластоку міні-скульптур мядзведзікаў. А ўвасобіў іх у бронзе кракаўскі мастак Даміян Куцаба з Кракава. «Я арганізатар: прыдумваю, што рабіць, прапаную ідэю, а пасля шукаю, хто гэта можа выканаць», — кажа Лукаш Леанюк.
— Мне вельмі хацелася, каб яны не былі казачнымі ці дзіўнаватымі, — тлумачыць Лукаш. — Хацеў, каб яны былі, як сапраўдныя, хоць і з бронзы, толькі з нейкімі прыладамі. Мядзведзь Гетман стаіць з булавай, мядзведзь-студэнт спіць на кніжцы.
Кожны мядзведзік мае імя, звязанае з месцам, дзе ўсталяваны. Скульптура на вуліцы Заменгофа мае імя Урсідо — «мядзведзік» на эсперанта. Гэта такое ўшанаванне стваральніка мовы эсперанта Людвіка Заменгофа, які нарадзіўся ў Беластоку. Каля тэатральнай акадэміі з’явіўся мядзведзік-актор, які стаіць з чэрапам у руцэ ў шэкспіраўскай позе «Быць або не быць».
— Аднаго мішку нядаўна вырвалі, — расказвае Лукаш. — Чалавеку вельмі спадабаўся, але таго чалавека затрымаў іншы і пазваніў паліцыі. Дзякуючы гэтаму скульптуру вярнулі, яе зноў усталююць бліжэйшым часам. Бачу, што гэтых мішак успрымаюць ужо як сваіх. Хтосьці шапку з шалікам звязаў і надзеў. Гэта маленькія рэчы, але яны вельмі мяне цешаць.
Пяць гадоў, каб мядзведзікі з’явіліся на вуліцах
Увасобіць задуму ў жыццё Лукаш Леанюк змог дзякуючы беластоцкаму бюджэту грамадзянскага ўдзелу. Гэта адмысловая частка бюджэта горада, якую можна накіроўваць на розныя праекты, якія палічаць важнымі жыхары. Любы ахвотны можа падаць заяўку, а камісія абірае пераможцаў. Горад дае на гэта грошы.
У 2017 годзе заяўку Лукаша падтрымалі. Але пасля спатрэбілася шмат працы, каб давесці справу да канца. Каб абраць, хто з мастакоў выканае задачу, ладзілі конкурс.
— На першым конкурсе мастакі прадставілі крыху дзіўныя праекты, якія нам не спадабаліся. Трэба было конкурс ануляваць і праводзіць яшчэ раз. Пасля прыйшоў кавід, і нават мне не хацелася прапаноўваць гэтым займацца, бо кожны баяўся за жыццё. Падумаў, што трэба крыху пачакаць.
Даміян Куцаба з Кракава перамог на наступным этапе конкурсу, ён быў сярод заяўнікаў у сакавіку 2021 года. Мастак атрымаў ад горада фінансавую ўзнагароду. І яшчэ каля 60 000 на тое, каб вырабіць і паставіць скульптуры. Гэтых грошай хапіла на восем мядзведзікаў.
Лукаш адзначае, што ў сацыяльных сетках бачыць шмат фотаздымкаў і каментароў наконт скульптур:
— У асноўным усе пазітыўныя. Але часам некаторыя пішуць: навошта грошы было марнаваць на гэта, лепш бы на дзяцей бы накіравалі. Але ж гэта і для дзяцей таксама. Як дзіця паглядзіць на мішку, то і павесялее.
Мядзведзікі — сімвал Падляшша?
Лукаш тлумачыць, чаму загарэўся, каб на вуліцах з’явіліся менавіта мішкі:
— У Польшчы ёсць легенда, такі кпін — на Падляшшы, у Беластоку і іншых месцах Беласточчыны так холадна, што тут ужо белыя мядзведзі ходзяць па вуліцах і ядуць людзей. Мне хацелася візуалізаваць гэты стэрэатып, каб беластаччане пасмяяліся з сябе. Калі чалавек сам з сябе смяецца, то іншым ужо смяяцца не хочацца. У гэтым ёсць крыху тэрапеўтычнага сэнсу, каб падбадзёрыць жыхароў, што мы супер: «Белыя мядзведзі? Ну окей, то маем белых мядзведзяў!».
Хто такі Лукаш Леанюк
Лукаш Леанюк нарадзіўся ў Гайнаўцы, дзе жыў да 11 год. Пасля выехаў з бацькамі ў Беласток:
— Бацькі ў нацыянальным спісе запісаліся беларусамі, як і дзяды, калі яшчэ жылі. Бабуля ці дзед ніколі да мяне па-польску на звярталіся. Гэта было дзіўна, бо бацькі, хоць і лічылі сябе беларусамі, у сям’і размаўлялі па-польску. А ў нейкі момант я падумаў, што гэта нейкі дысананс — чаму дзяды гавораць з бацькамі па-беларуску, а бацькі са мной — па-польску?
Лукаш лічыць сябе прадстаўніком беларускай меншасці на Падляшшы. Хаця ніколі не вучыў ў школе або ліцэі беларускую мову, размаўляе па-беларуску:
— У нейкі момант трапіў у тусоўку тутэйшых беларусаў і пачаў дзейнічаць у арганізацыі «Звяз беларускай моладзі», якая пасля перайменаваліся на «Шчыты». Арганізоўваем фестываль «Бардаўская восень». У мінулым годзе дапамагаў арганізаваць фестываль «Тутака», які адбыўся пасля «Басовішча». Заўсёды я пры беларускай справе, заўсёды з беларусамі тут і з беларусамі там.
