«Мама, а тут не будуць лётаць ракеты?»

Лідар гурта Sumarok, журналіст Ігар Палынскі ў калонцы для MOST піша пра свае адчуванні пасля валанцёрскай паездкі на польска-ўкраінскую мяжу.

Чаму паехаў на мяжу

Я вырашыў ехаць на мяжу ў суботу, тыдзень таму. Тады ўжо ў Польшчы развярнулася маштабная валанцёрская дапамога ўцекачам з Украіны, Ціханоўская сказала, што ўкраінцы ніколі не зразумеюць маўчанне беларусаў, у Беластоку прайшла буйная антываенная акцыя. А ўкраінскія гарады працягвалі цярпець ад пуцінскіх снарадаў.

Мне здалося, што ў тыя дні магу быць больш карысным там, дзе людзям вельмі патрэбна дапамога. Даведаўшыся, што збіраюся ехаць, хлопцы з беластоцкай «Піўной даліны» ў багажнік маёй «Панды» загрузілі некалькі пакункаў бутэлек з вадой, пакеты з ежай, сродкамі гігіены; сам таксама набыў вады і сокі для дзяцей — у валанцёрскіх чатах пісалі, што гэта ўсё патрэбна на мяжы. Некалькі сяброў прапанавалі заданаціць крыху на паліва.

Раніцай у нядзелю рушыў у бок Медыкі — там самы загружаны ўкраінска-польскі памежны пераход, праз які спрабавалі пакінуць Украіну ўцекачы. Машынамі, аўтобусамі, пешшу.

Па дарозе ўвесь час слухаў польскія радыёстанцыі. Тэма вайны ва Украіне — на ўсіх хвалях. Вядучы адной з праграм сказаў: «Адбываецца тое, пра што мы чыталі ў кнігах і падручніках па гісторыі, але спадзяваліся ніколі не пабачыць на ўласныя вочы».

Пуцін не роўна Расія, Лукашэнка не роўна Беларусь

Накрываць мяне пачало кіламетраў за сто да фінішнай кропкі. Сказаліся, напэўна, і чатыры дні без нармальнага сну, і агульны эмацыянальны стан.

Летась я месяц пражыў у цудоўным Кіеве, калі мусіў з’ехаць з Беларусі і чакаў на польскую візу — калі распавядаў пасля пра гэта ўкраінцам, яны заплюшчвалі вочы і казалі: цяпер гэта зусім не той Кіеў.

Нейкім чынам давёў машыну да паркоўкі недалёка ад Пшэмысля, аднаго з найбліжэйшых гарадоў да мяжы. Дазволіў сабе проста ў машыне паспаць хвілін пятнаццаць — зрэшты, арганізм асабліва не пытаўся: усё, статычная выява перад вачыма — заплюшчвайцеся, даражэнькія. Стала зразумела, што менавіта сёння валанцёр з мяне ніякі.

На пад’ездзе да Пшэмысля. Фота: Ігар Палынскі для MOST

Стаў шукаць начлег. У Пшэмысле ўсе гасцініцы, хостэлы, арэндныя кватэры былі занятыя. Нагугліў кантакт сядзібы кіламетрах у трыццаці ад горада — гаспадыня запрасіла прыехаць, сказала, што сёння ноччу ў іх яшчэ вольна, «але ужо заўтра»… На месцы пані патлумачыла, што з ёй звязаліся валанцёры з Кракава і папрасілі забраніраваць месца для ўкраінскай сям’і, якая ўжо два дні спрабуе перайсці мяжу ў Медыцы. Па падліках, мусілі трапіць у Польшчу якраз назаўтра.

У той жа чарзе уцекачоў на мяжы — хто ў машынах, хто пешшу — стаялі многія мае сябры і калегі, беларусы, якія ўцяклі ад палітычнага пераследу з Беларусі ва Украіну, а цяпер з’язджалі ад распачатай Пуціным вайны.

Прыкладна ў той момант, за пару хвілін, якія прайшлі ад сустрэчы галавы з падушкай да пераходу свядомасці ў рэжым сну, я зразумеў, што менавіта так называю гэтую вайну: пуцінская. Бачыў, як смелыя людзі ў Расіі выходзілі на антываенныя акцыі. Вы ж сустракалі тое відэа з Піцера, калі сілавікі затрымалі блакадніцу, якая стаяла з плакатам супраць вайны?..

Перакананы: Пуцін не роўна Расія. Гэтаксама як і Лукашэнка не роўна Беларусь. Нягледзячы на неверагодны ўзровень рэпрэсій, у Беларусі таксама выходзілі людзі.

Лагер у Пшэмысле

У валанцёрскіх чатах паведамілі, што мясцовыя службы арганізавалі рэгулярныя бясплатныя аўтобусы для ўцекачоў з Украіны ад Медыкі да Пшэмысля. Звычайны транспарт валанцёраў да самой мяжы паліцыя без вострай патрэбы не прапускала. Таму наступнай раніцай паехаў у Пшэмысль — там на паркоўцы ля крамы Tesco разбілі сапраўдны лагер для ўцекачоў.

Цэнтр для ўцекачоў у Пшэмысле. Фота: Ігар Палынскі для MOST

Паліцэйскія паказалі, да якога намёту трэба пад’ехаць, каб пакінуць гуманітарку. Валанцёр дапамог разгрузіць машыну, іншыя адразу сартавалі і размяркоўвалі прывезенае. Уразіўся, колькі ўсяго сапраўды патрэбнага ў той момант везлі ў лагер: вопратка, ежа і напоі, цацкі і смачняшкі для дзяцей… Асобны намёт — з электрычнасцю і кабелямі для зарадкі тэлефонаў. Побач — чай і кава. Машыны, аўтобусы, людзі…

Ля месца, куды праз кожныя дваццаць-трыццаць хвілін прыязджалі аўтобусы з мяжы, стаялі людзі з шыльдамі. Варшава, Кракаў, Уроцлаў. Германія. Чэхія. Літва. Бясплатная дапамога з жыллём. Ежа. Стаў побач з шыльдай: «Беласток. Бясплатна».

Прыязджае чарговы аўтобус — і тут як тут валанцёры-лагісты. Яны дапамагалі ўцекачам знайсці транспарт да месца, куды тыя хацелі трапіць, або размясціцца ў лагеры. Вельмі хутка аўтобусы з людзьмі пусцелі і зноў ехалі на мяжу.

…Стомленыя неверагодна. З дзецьмі на руках. У асноўным з невялікім сумкамі — што паспелі сабраць. З болем у вачах. Многія — з абсалютным неразуменнем, што рабіць далей. Але ў бяспецы.

На такіх аўтобусах везлі ўцекачоў ад мяжы да Пшэмысля. Фота: Ігар Палынскі для MOST

Мае пасажыры знайшліся ў чацвёртым аўтобусе: Беласток — не самы запатрабаваны кірунак. Сям’я — маці, дзве дарослыя дачкі і дзяўчынка гадоў шасці — хацела патрапіць у Хелм, горад у Люблінскім ваяводстве, там іх чакалі сваякі.

«Не магу паверыць, што я ў Польшчы»

Мае пасажыры расказалі, што жылі ў Кіеве. Не адразу вырашыліся з’язджаць. Выпадкова даведаліся пра аўтобус, які мог даставіць да ўкраінска-польскай мяжы пад Львовам. Збіраліся хутка. Мяжу пасля перасякалі пешшу. Ім вельмі пашчасціла: украінскіх памежнікаў прайшлі за дзве гадзіны, польскіх — за гадзіну. Хаця, казалі, былі гатовыя прастаяць там як мінімум суткі.

Старэйшая дачка пэўны час жыла ў Даніі, прыляцела ў Кіеў да сваякоў на колькі дзён. Зваротны білет на самалёт быў замоўлены на пятніцу — а ў чацвер пачалася вайна…

«Не магу паверыць, што я ў Польшчы», — у нейкі момант сказала маці. Яна ніколі не была тут раней. Што будуць рабіць далей — сям’я на той момант яшчэ не вырашыла. «Як думаеце, ці ёсць шанец, што тут з’явіцца дзіцячы садок з украінскай мовай? Я ўсё жыццё працавала выхавацелькай…».

Расказаў ім пра працэс атрымання міжнароднай абароны. Ужо пазней, праз колькі дзён, з’явілася інфармацыя, што польскі ўрад рыхтуе закон, паводле якога ўкраінцы-ўцекачы змогуць атрымаць у Польшчы інтэграцыйную дапамогу і доступ да рынку працы, без працэдуры падачы на абарону.

Шмат разоў дзякавалі за дапамогу. Я спытаў, як яны ўспрымаюць у цяперашняй сітуацыі беларусаў. «Мы сачылі і спачувалі вам, калі быў дваццаты. Вы ж не вінаватыя, што вы голымі рукамі зробіце з Лукашэнкам?»… Да звычайных расіян, сказалі, нянавісці таксама няма — з тае ж прычыны. Пацвердзілі маю тэзу пра тое, што з Украінай ваюе Пуцін. Дзякавалі за салідарнасць тым, хто выходзіць на вуліцы ў Расіі, Беларусі і іншых краінах, пратэстуючы супраць вайны.

І наогул ад суразмоўцаў, палякаў і ўкраінцаў, у той дзень якога-кольвек негатыву ў свой бок, калі казаў, што беларус, — не адчуваў.

У Хелме маіх украінцаў чакалі на вакзале. Абдымаліся і плакалі. Радаваліся, што ў бяспецы. «Што мы вам павінны?» — пыталіся ў мяне. «Ды што вы!». У той момант шкадаваў хіба пра тое, што «Панда» не аўтобус, і не магу развезці ўсіх-усіх, каму гэта патрэбна, у любых кірунках.

«Ура, тут нас не будуць бамбіць!»

У Хелм кожныя некалькі гадзін прыязджаў з Львова эвакуацыйны цягнік. Памежны кантроль — ужо тут, на вакзале. Скрыні з бутэрбродамі, чай і кава, пледы, вопратка — тут валанцёрскія механізмы былі максімальна адладжаныя. Дапамог крыху разгрузіць машыну з ежай, падышоў да дзяўчыны ў камізэльцы з бэйджам «Перакладчык»: «Магу забраць трох-чатырох чалавек у Беласток». — «Зараз спытаю».

На чыгуначным вакзале ў Хелме. Фота: Ігар Палынскі для MOST

Ахвотных не аказалася. Але сказалі, што хутка прыедзе новы цягнік. Папрасілі падысці да паліцэйскіх, каб тыя верыфікавалі маю асобу — такая ў іх працэдура для валанцёраў, хто на ўласным транспарце гатовы быў вазіць уцекачоў. За некалькі хвілін да прыходу цягніка паліцэйскія папрасілі ўсіх, хто непасрэдна не задзейнічаны ў прыёме ўцекачоў, выйсці на вуліцу.

Тых, хто хацеў ехаць у Варшаву, амаль адразу перасаджвалі ў цягнік да польскай сталіцы — усё бясплатна для ўцекачоў. Але ў адрозненне ад Пшэмысля ў той дзень, у Хелме многіх сустракалі сваякі ці знаёмыя. Тады звярнуў увагу, што амаль ніхто не плакаў. Маўклівыя абдымкі, засяроджанасць, стомленасць, злосць — але не слёзы.

І спрэс — жанчыны з дзецьмі, пераважна малымі. Падлеткаў мала. Старых таксама няшмат. Чуў, як жанчына год сарака казала камусьці: «А мама засталася там, сказала, калі прыйдуць — будзе ваяваць».

Вось маці з дачкой. Дзяўчынцы год шэсць. «Мама, а тут не будуць лётаць ракеты?» — «Не. Усё, тут бяспечна».

Недалёка — прыкладна такога ж узросту хлопчык, стаіць з мамай у групе на варшаўскі цягнік: «Ура, тут нас не будуць бамбіць!»…

Божа, як у XXI стагоддзі можна было развязаць вайну? Чаму дзеці ведаюць, што гэта наогул такое?!

«Мы спыталіся — зараз няма ахвотных да Беластока. Але прыйдзе неўзабаве яшчэ адзін цягнік», — сказаў мне хлопец-валанцёр. Было ўжо гадзін дзевяць вечара.

«Але калі зусім, то паеду»…

«Беласток? А я на Люблін магу ўзяць. Можам разам стаяць тут», — сказаў мне па-польску спадар гадоў сарака. Пагадзіўся. Пазнаёміліся. Спадар аказаўся ўкраінцам Аляксандрам. Перайшлі на свае мовы. Саша расказаў, што жыве ў Польшчы ўжо адзінаццаць год. Жыве ў невялікім мястэчку пад Люблінам. Калі пачалася вайна, знайшоў у арэнду дом, знаёмыя дапамаглі з мэбляю, цяпер мае месца, дзе прытуліць уцекачоў. На працы ўзяў тыдзень адпачынку, сеў у машыну і паехаў у памежныя лагеры. Адзін рэйс у той дзень ужо зрабіў.

Пра палітыку амаль не гаварылі.

Саша — пратэстант. Зброю ў рукі браць не можа паводле рэлігійных перакананняў — стараецца дапамагаць сваім суайчыннікам іншымі спосабамі.

«Але калі зусім, то паеду»…

Пасажыры да Беластока ў апошнім на той дзень цягніку так і не знайшліся. Паехаў дамоў. Усю дарогу шукаў адказ на пытанне: навошта вайна?.. Не знайшоў хоць-кольвек уцямнага тлумачэння.

Як дапамагчы

Ад пачатку вайны я цалкам сышоў у працу і неяк, можа, падсвядома паставіў блок на рэфлексію. Бо разумеў, што калі пачну асэнсоўваць і прапускаць праз сябе тое, што бачу, — наўрад ці застануся дзеяздольным. Каб сабрацца з думкамі і напісаць гэты тэкст, мне спатрэбіўся тыдзень. Спачатку наогул не планаваў: нічога ж выбітнага не зрабіў, пра што казаць? Але калі зараз у вас з’явілася жаданне дапамагчы — значыць, пісаў недарма.

У цэнтры збору дапамогі ў Беластоку. Фота: MOST

У Беластоку гуманітарную дапамогу для ўцекачоў кругласуткава прымаюць на Святога Роха, 3. На гэтым сайце — усё пра дапамогу ў Беластоку. Вось тут ініцыятыва Partyzanka сабрала ўсю інфармацыю пра дапамогу тым, хто выязджае з Украіны або толькі прыехаў у Польшчу, там ёсць спасылкі ў тым ліку на чаты дапамогі ўцекачам.