Людзі ў тэлефонах, скандалы ў банках, зніклы з аптэк ёд… Горад пасля 24 лютага змяніўся, хоць большасць жыхароў надалей спрабуюць жыць звычайным жыццём.
У першы дзень вайны, 24 лютага, людзі, якія хоць трошкі сочаць за навінамі, адчулі шок. Адны пабеглі ў банкі, іншыя — закупацца цукрам і бутлямі з вадой, хтосьці — збіраць дакументы на выезд. Збольшага ж горад надалей намагаўся жыць як раней.
Мы сабралі серыю замалёвак жыцця на мяжы лютага і сакавіка 2022-га. Гэта зусім не экспертны аналіз, але абразкі штодзённасці.
Запомнім Гродна такім.
«Вайна анлайн»
Дзе б ты ні ехаў, у якую б кавярню ні зайшоў, паўсюдна людзі ў тэлефонах. На прыпынках, за стырном аўто, у паліклініцы ці цырульні. Людзі глядзяць «вайну анлайн», спрабуючы зразумець, што адбываецца і што будзе.
Некаторыя ў публічных месцах гучна ўключаюць брыфінгі Зяленскага або кадры баёў з выбухамі. Сярод маладых хлопцаў — фаталістычныя размовы пра прызыў у войска. Ніякага пад’ёму ці запалу, хутчэй разгубленасць і страх.
Гул самалётаў і бліндаж на Кляцкова
Літаральна за некалькі дзён людзі звыкліся да самалётнага гулу ў паветры. Часам знішчальнікі добра бачныя, часам — толькі гук, асабліва ўначы. Першым часам мінакі падымалі галовы, здымалі на тэлефоны, пасля — прынялі за норму.
А яшчэ ў вайну пачалі гуляць дзеці. Не так, як раней — «па-сур’ёзнаму». Недзе ў дварах на Кляцкова, на шосты ці сёмы дзень вайны, бачыў нават вялікі… бліндаж! З умацаванымі сценкамі, назапашанымі бутэлькамі. Які час, такія і гульні.
Паспець у аптэку
Пасля навін пра баі ля Чарнобыльскай АЭС і выбухі на Запарожскай людзі бягуць у аптэку скупляць ёд. Прычым большасць нават не ведае, што з ім рабіць у выпадку «ядзернай пагрозы»: піць ці шчыліны ў вокнах мазаць?.. Бяруць хутчэй як талісман. Як маскі на пачатку гісторыі з каронавірусам.
Далей, калі размова пайшла пра санкцыі і верагодныя перабоі з пастаўкамі, у аптэкі пацягнуліся пенсіянеры. Сардэчнікі, хворыя на цукроўку, інсуліназалежныя. А раптам усё знікне ці будзе каштаваць шалёных грошаў? Закупаюцца на 2-3 месяцы наперад.
Істэрыка з-за 22 000 долараў
З банкамі ды абменнікамі цікава. Сам назіраў сцэну ў першы ж дзень вайны, калі цётачка ва ўзросце патрабавала выдаць ёй вялікую суму ў доларах (22 тысячы). Зразумела, такія грошы з дэпазіту нават у мірны час трэба замаўляць і чакаць. Не тое што зараз. З жанчынай пасля адмовы сталася істэрыка.
Разумнейшыя пайшлі купляць еўра і долары ў самы першы дзень — 24-га. Валюта ўжо была даражэй, але галоўнае — была. Далей курс рос ужо ў геаметрычнай прагрэсіі. А яшчэ канец месяца — час заробкаў. Некаторыя, толькі атрымаўшы SMS аб налічэнні, здымалі адразу ўсё. Пажадана ў доларах, нягледзячы на камісію ў банкамаце.
«Будоўля падчас чумы»
Іншы спосаб развітацца з вялікімі сумамі ў рублях, калі з валютай усё складана, — набыць нешта вялікае. Парадаксальна, але на фоне размоў пра вайну, якая зусім блізка, некаторыя пабеглі па бытавую тэхніку ці будматэрыяламі.
Здаецца, якая будоўля, калі заўтра, не дай бог, трэба будзе пакінуць свой дом? Але логіка ёсць. Укласціся хоць куды беларускімі грашыма. Набыць тое, на што пакуль не паднялі кошты. Урэшце, тыя ж падлогі ці дзверы могуць наўпрост знікнуць, калі матэрыял ці фірма — у Польшчы ці Літве.
Дзе прыхільнікі «рускага свету»?
Цікава, што ў адрозненні ад 2014-га ў горадзе, за рэдкім выключэннем, не відаць прыхільнікаў «рускага свету». Тады яны пакідалі графіці ці малявалі свастыку на ўкраінскім консульстве на Замкавай. Нават у 2020-м выходзілі ў парк са сцягамі «НОД». Зараз — ціха.
Ёсць выключэнні. Каля аддзялення банку стаіць вялікі чорны джып, абклеены зоркамі і арламі. А вось да яго выходзіць уласнік — пузаты дзядзечка 60-ці гадоў у мілітарным строі з трыкалорам на рукаве. Відаць, адстаўнік. Радасны, усміхаецца.
Але збольшага нават людзі сталага ўзросту, прывучаныя да тэлевізара, хутчэй жывуць па алгарытме «нас это не касается», а пасля самі бягуць у бліжэйшую аптэку за лекамі. Значыць, усё ж «касается»…
Пратэст супраць вайны — сацыцяльныя сеткі і размовы
Прыхільнікі Украіны не заўважныя як масавая з’ява. Так, былі кветкі ля будынка, дзе ў свой час месцілася ўкраінскае консульства. Так, на Савецкай 27-га народу было больш, чым звычайна. Былі затрыманні — нібы халодны вецер з 2020-га…
Але пратэст супраць вайны на вуліцах не пераўтварыўся ў нешта масавае ці хаця б візуалізаванае: стужкі, стыкеры, графіці. Гаварыць ці пісаць у сацыяльных сетках — так. Паказаць сваю пазіцыю на вуліцы — не. Курс на самазахаванне і чаканне «што будзе далей».
Чуткі пра закрыццё межаў: сёння, уначы, заўтра…
Праз некалькі дзён ад пачатку вайны сталі папулярнымі размовы пра выезд. Хоць куды, але найбліжэй — у Польшчу. Ля офісаў, якія традыцыйна займаюцца дакументамі, людзей паболела. Бываюць і драматычныя сцэны — нехта плача ці змрочна прысеў на падлогу ля ўваходу, чакаючы жывой чагі.
Штодзень з’яўляюцца чуткі праз закрыццё мяжы — сёння, уначы, заўтра, у чацвер ці панядзелак. Або гісторыі, як некага не выпусцілі на беларускім баку, нават не глянуўшы дакументы. Або «правераная інфармацыя» ад саслужыўца брата сястры знаёмага…
Але аўтобусы праз мяжу традыцыйна ходзяць. Адно што прадаўцы квіткоў жартуюць, каб з датай вызначаліся хутчэй: штодня сітуацыя можа змяніцца.
Неасэнсаваная пагроза
Агулам падаецца, што ў Гродне людзі дагэтуль не асэнсавалі, што вайна гэтым разам не недзе далёка — у Грузіі, Сірыі ці на Данбасе. Таму акурат яшчэ будуюць планы на вясну ці купляюць біжутэрыю.
Але вайна побач. І ў якой форме яна абрынецца на іх саміх — дэфіцыт, галеча, прызыў ці баявыя дзеянні — невядома…
Запомнім Гродна такім.
Будзем спадзявацца на лепшае.
