Ад 2020 года з беларускіх універсітэтаў па палітычных матывах адлічылі шмат студэнтаў. Ціск аказваўся на амаль усе вышэйшыя навучальныя ўстановы краіны, у тым ліку і на ГрДУ. MOST даведаўся, як цяпер жывуць былыя студэнты Гродзенскага ўніверсітэта, якія пацярпелі праз палітычныя рэпрэсіі і былі вымушаныя з’ехаць з Беларусі.
«Былі думкі, што я сама вінавата ў тым, што тут апынулася»
Маргарыта Шыша з’яўляецца першай студэнткай ГрДУ, адлічанай па палітычных матывах у 2020 годзе. Чацвёракурсніца ўдзельнічала ў акцыях пратэсту, пасля якіх яе некалькі разоў выклікалі на саветы прафілактыкі, далі дзве вымовы, а затым — адлічылі. Цяпер Маргарыта жыве ў Літве. У ГрДУ дзяўчына вучылася на чацвёртым курсе на факультэце мастацтваў і дызайну, мела сярэдні бал 9.4 і атрымлівала павышаную стыпендыю.
Уначы 27 кастрычніка 2020 года Маргарыта паспрабавала зайсці ў асабісты кабінет на сайце ўніверсітэта, але не змагла. Раніцай дзяўчына даведалася, што яе адлічылі. Ёй далі падпісаць загад рэктара. Пасля адлічэння дзяўчына была вымушана з’ехаць з краіны.
— Некалькі разоў людзі, якія выходзілі з сутак і допытаў, пыталіся, дзе я, ці я ў бяспецы. Казалі, што пра мяне пытаецца КДБ. Таксама 12 лістапада ў «чорны чацвер» затрымалі маіх знаёмых, пасля гэтага хутка стала рыхтавацца да пераезду, — расказвае Маргарыта.
З-за пераезду ў Літву былі спрэчкі з бацькамі. «Фэйс-кантроль» у аэрапорце дзяўчына прайшла без ніякіх праблем. У Вільні Маргарыту сустрэлі з Задзіночання беларускіх студэнтаў і адвезлі ў інтэрнат. Працэс адаптацыі ў іншай краіне быў эмацыйна цяжкім для дзяўчыны. Першы час не хапала сяброў і сябровак, якія засталіся ў Беларусі.
— Як потым я зразумела пасля псіхатэрапіі, мне былі патрэбныя людзі, а я моцна хавалася ад усіх. Суседкі па пакоі маглі стаць нейкім першым крокам у наладжванні сувязяў з усім астатнім светам, але, нажаль, яны прыязджалі на пару дзён некалькі разоў і вярталіся дадому.
Маргарыта працавала з псіхолагам, і вельмі раіць карыстацца паслугамі псіхатэрапеўтаў. Дзяўчыне гэта дапамагло зменшыць трывожнасць. Некаторыя цяжкасці ўзніклі і з мовамі: літоўскую Маргарыта не ведала, а англійскай даўно не карысталася. Заводзіць новыя знаёмствы першы час было таксама ня проста. Сяброў з першага году пераезду ў Маргарыты няма.
— Няёмка было размаўляць з суседзямі па паверсе, новымі аднагрупнікамі, і заўжды здавалася, што яшчэ дзень-два, тыдзень ці месяц, і я буду вяртацца дадому. Гэтае пачуццё заставалася амаль да навіны пра распачатую крымінальную справу. Пасля стала зразумела, што вяртацца нельга, хто б ні чакаў і ні зваў. Былі думкі, што я сама вінавата ў тым, што тут апынулася. З імі мне дапамог справіцца псіхолаг, але зараз шкадую, што так доўга цягнула са звяртаннем па дапамогу.
Маргарыта вучыцца ў Вільнюскай акадэміі мастацтваў, займаецца валанцёрствам, дапамагае беларусам і ўкраінцам, якія нядаўна пераехалі, працуе ў кафэ.
Больш за ўсё па-за межамі Беларусі Маргарыце не хапае двух лепшых сябровак, папугая і беларускіх сыркоў. Калі з’явіцца магчымасць, Маргарыта спадзяецца вярнуцца ў Беларусь. На дадзены момант дзяўчына шукае грошы на пакрыццё аплаты ўрокаў літоўскай мовы.
«У мяне была пэўная кіберпараноя ў Беларусі»
Лізавету [імя змененая — рэд. MOST] адлічылі ў 2022 годзе з філалагічнага факультэту ГрДУ пасля адміністрацыйнага арышту за пару месяцаў да заканчэння навучання. З-за крымінальнага пераследу пасля затрымання за антываенны пікет Лізавета была вымушана з’ехаць з краіны. Цяпер дзяўчына жыве ў Польшчы і вучыцца ў ВНУ.
Пасля адлічэння яна паступіла на праграму Каліноўскага, а затым па гэтай праграме паступіла ва ўніверсітэт у Варшаве на іншую спецыяльнасць, звязаную з міжнароднымі адносінамі. Вучыцца ў новым універсітэце Лізавеце падабецца, але розніцу ў працэсе навучання паміж беларускай ВНУ і польскай дзяўчына не знайшла.
— Мне падабаецца, аднак не магу сказаць, напэўна, што ў мяне ёсць адчуванне, што гэтае навучанне кардынальна адрозніваецца ад таго, што ў Беларусі. У сэнсе, сам працэс навучання ў першым семестры, які я ўжо амаль што скончыла. Можа з маіх пяці гадоў навучання ў ГрДУ мне не так цяжка вучыцца, але я сапраўды лічу зараз, што тут даволі лёгка вучыцца, чым я думала. Але гэта толькі першы семестр, — кажа дзяўчына.
Пасля пераезда ў іншую краіну Лізавета перастала адчуваць сябе ментальна скаванай. І яна зусім не шкадуе, што абрала менавіта такі шлях.
— Напэўна, шкода была б тады, калі не зрабіла б тое, што справакавала мой арышт. Зараз адчуваю сябе свабодным і сумленным чалавекам. Абраны мною шлях даў мне ў дзесяць разоў больш, чым пяць гадоў ГрДУ.
Польшчу Лізавета абрала не выпадкова: дзяўчына мае тут сяброў і валодае польскай мовай. Па словах Лізаветы, цяжкасцей пры пераедзе ў іншую краіну не было.
— Мне здаецца, што ўвесь гэты бытавы працэс, які адбыўся з пераездам, ён на мяне не паўплываў у эмацыянальным плане. Пераехала і пераехала, я так сябе адчуваю. Я з’язджала, ведаючы, як мне было б цяжка там застацца. Вядома, кантакт з сям’ёй паламаны — гэта найвялікшая праблема.
Акрамя новай краіны і месца навучання, памянялася і кола блізкіх людзей Лізаветы: большасць сяброў жыве менавіта ў Польшчы. Галоўная рэч, якая змянілася пасля пераезда, — гэта тое, што дзяўчына пачала жыць асобна ад сваёй сям’і. Акрамя таго, у новай краіне дзяўчына больш не адчувае той параноі, якая пераследвала яе ў Беларусі.
— У мяне была пэўная кіберпараноя ў Беларусі. Нават ведаючы, што я нічога такога не рабіла, нічога не рэпосціла, кожны раз чысціла штосьці, што як бы лічыцца нечым небяспечным для кагосьці патэнцыйна, нават калі гэта была такая звычайная штодзённая інфармацыя. Я проста лічыла, што калі мой тэлефон патрапіць у рукі ГУБАЗ ці яшчэ кагосьці, то менавіта гэтае паведамленне дасць ведаць, што я штосьці там з кімсьці там маю.
Таксама Лізавета кажа, што, калі з’явіцца магчымасць, яна абавязкова вернецца дадому: «Але зараз я ўжо зусім няўпэўненая ў тым, што не буду жыць на дзве краіны — Польшчу і Беларусь».
«За той дзень тры разы змушана была праходзіць беларускую мяжу — і гэта было вельмі страшна»
Ксенію Каменка затрымалі 27 лютага 2022 года за антываенны пікет. А 4 красавіка дзяўчыну адлічылі з трэцяга курсу факультэта гісторыі, камунікацыі і турызму праз тры тыдні пасля савета прафілактыкі. Дзяўчына была вымушана з’ехаць з краіны. Цяпер дзяўчына праходзіць курс польскай мовы пры Варшаўскім універсітэце ад праграмы Каліноўскага. Але спачатку планы былі крыху іншымі: каб патрапіць у Польшчу дзяўчына прайшла беларускую мяжу тры разы.
Дзяўчына спачатку паехала на літоўскую мяжу — яна планавала пабыць у Вільні, а пасля ехаць у Варшаву. Аднак на літоўскай мяжы адна з літоўскіх памежніц не пускала дзяўчыну: «Пачала гаварыць, што я атрымала візу нелегальным спосабам. Гаварыла, што гэта мае праблемы, што я парушыла закон, а калі я пачала ёй тлумачыць, яна ўсё роўна гаварыла тое ж самае. Пагразіла ануляваць візу і развярнула мяне на Мінск».
Ксенія вярнулася ў Мінск, узяла білет да Варшавы і паехала ў Польшчу.
— На польскай мяжы ніякіх праблем не было. А за той дзень я тры разы змушана была праходзіць беларускую мяжу — і гэта было вельмі страшна.
Калі Ксенія толькі прыехала ў новую краіну, яна адчувала сябе крыху нязвыкла, але камфортна. Яе сустрэла сяброўка, з якой яны пазнаёміліся ў СІЗА. Эмацыянальна адаптацыю ў новай краіне Ксенія перажывала даволі-такі складана.
— Мяне накрыла ўжо дзесьці праз 2-3 месяцы. Вельмі хацелася ўбачыць брата. Але трошкі я пераключылася дзякуючы майму хлопцу. Сапраўды цяжкі эмацыянальны крызіс мяне накрыў у снежні. І здаецца да гэтага часу я яго яшчэ не пераадолела. З большага не цяжка прывыкнуць. Цяжэй разумець, што ты не можаш убачыць родных людзей… Гэта самая вялікая цяжкасць. Каб я магла ўбачыць брата з жонкай і сынам. Ім трэба візу, а яе неяк не атрымліваецца зрабіць.
Нягледзячы на некаторыя цяжкасці, дзяўчына зусім не шкадуе аб тым, што абрала менавіта такі шлях.
— Я ведаю, што ўсё зрабіла правільна, праўда на маім баку. І калі-небудзь мая краіна будзе вольная.
Марыя Седышова.
