Кіраўнік НАУ Павел Латушка расказаў у калонцы для MOST расказаў пра этнічных беларусаў на Падляшшы, якія мерапрыемствы яны ладзілі ў бытнасць Паўла Паўлавіча консулам у Беластоку, і як не забываюцца на тое, што яны беларусы, хоць і жывуць у Польшчы.
Памятаю, у 1996-м годзе, калі пачынаў сваю працу віцэ-консулам генконсульства Беларусі ў Беластоку, у мяне адбылася сустрэча з братамі Антонам і Яўгенам Мірановічамі. Памятаю, што ў той нашай сустрэчы ўдзельнічаў яшчэ Алег Латышонак — сёння старшыня Беларускага Гістарычнага Таварыства, якое дзейнічае ў Беластоку. Усе яны — вядомыя прадстаўнікі беларускай этнічнай меншасці, якая пражывае ў Польшчы.
Памятаю, як Яўген Мірановіч тады мне сказаў: «Ніколі не называйце беларусаў, якія жывуць у Польшчы, “дыяспарай”».
«Дыяспара» — гэта тыя, хто выехаў за межы краіны свайго грамадзянства ў іншую дзяржаву і прымае рашэнне далей жыць там — па розных прычынах. Сёння, як разумеем, прычыны гэтыя для беларусаў звязаныя ў асноўным з пераследам на тэрыторыі дзяржавы свайго грамадзянства — Беларусі.
Беларусы, якія пастаянна пражываюць у Польшчы, — гэта грамадзяне Польшчы, якія нарадзіліся на тэрыторыі краіны і жывуць у ёй стагоддзямі — з пакалення ў пакаленне.
Але, нягледзячы на гэтае адрозненне, значна больш рэчаў нас аб’ядноўвае. І першае, што я хацеў бы згадаць, — стаўленне да беларускай нацыі, часткай якой па-ранейшаму адчуваюць сябе як беларусы дыяспары, так і прадстаўнікі беларускай этнічнай меншасці. І тыя, і іншыя хочуць, каб Беларусь была незалежнай, свабоднай і дэмакратычнай. Нас усіх аб’ядноўвае павага да беларускай культуры і нацыянальнай мовы.
Каб лепш зразумець, што з сябе прадстаўляе беларуская этнічная меншасць у Польшчы, дастаткова з мая па верасень наведаць некалькі фестываляў у гарадах і вёсках Беласточчыны, на якіх мне ў бытнасць працы консулам і Паслом даводзілася бываць шмат разоў: у Грудку, Бельску-Падляскім, Гайнаўцы, Нарэўцы і многіх, многіх іншых.
Часам на працягу аднаго выхаднога дня можа праходзіць па некалькі фестываляў, дзе збіраюцца жыхары невялікіх вёсак, прыязджаюць людзі з суседніх вёсак і выступаюць беларускія калектывы. У 1990-я, у перыяд росквіту беларускай этнічнай меншасці ў Польшчы, такіх калектываў было каля 80-100 па ўсёй Беласточчыне.
Вы можаце падпісацца на часопіс з назвай «Часопіс», таксама на тыднёвік беларусаў у Польшчы «Ніва» з больш чым шасцідзесяцігадовай гісторыяй існавання. Усе гэтыя гады выданне піша пра тое, чым жыве беларуская этнічная меншасць.
Я б парэкамендаваў пабываць і ў звязаных з нашым этнасам гістарычных месцах — часта яны перакрыжоўваюцца з гісторыяй праваслаўнай царквы. Напрыклад, цікава прыехаць на Спас на Святую Гару Грабарка, наведаць Міжнародны фестываль царкоўнай музыкі ў Гайнаўцы або на Купалле зʼездзіць у Белавежу.
Не самая радасная нагода, па якой на Беласточчыне цяпер жыве новая беларуская дыяспара, разам з тым яна адкрывае новыя ўнікальныя магчымасці: спазнаць велізарны пласт культурнага багацця, назапашанага за стагоддзі беларускай этнічнай меншасцю ў Польшчы. І ў той жа час самім прыўнесці «дабаўленую вартасць» у культуру беларусаў Польшчы, а значыць, узаемаабагаціцца.
Сёння як ніколі важна адчуць і паказаць наша адзінства, нягледзячы на розніцу ў грамадзянствах і геаграфічныя адрозненні. Мы належым да каранёў аднаго цудоўнага дрэва — беларускага этнасу. Гэта цячэ ў нашых жылах, жыве ў любові і павазе да нашай мовы, нашай гісторыі, традыцый, у веры ў нашу агульную будучыню.
Таму так важна беларусам дыяспары, якія арганізуюць культурныя мерапрыемствы ў Польшчы, не забываць прыцягваць да іх і арганізацыі беларускай нацыянальнай меншасці: Беларускі саюз у Польшчы, Беларускае грамадска-культурнае таварыства, літаратурнае аб’яднанне «Белавежа». Важна запрашаць беларускіх журналістаў з такіх СМІ, як «Радыё Беласток», «Радыё Рацыя», польскага тэлеканалу TVP3, які выдае ў эфір праграмы для беларусаў Беласточчыны. Напрыклад, кожны вечар а 18:45 на «Радыё Беласток» вы можаце пачуць праграму «Пад знакам Пагоні».
Варта таксама ведаць і пра літаратурны даробак беларусаў Польшчы.
Дарэчы за гады дыпламатычнай службы мне пашчасціла пазнаёміцца з Віктарам Шведам – беларускім дзіцячым пісьменнікам. Нарадзіўся ён у невялікай вёсцы пад назвай Мора ў Бельскім павеце Падляскага ваяводства, на Беласточчыне.
Для мяне было гонарам знаёмства з Сакратам Яновічам, які жыў у мясцовасці Крынкі на мяжы з Беларуссю і пакінуў вялікі след у беларускай і польскай літаратуры і вядомым паэтам Алесем Баршчэўскім (ён жа Алесь Барскі), які напісаў шмат беларускіх вершаў. Яго радкі, на якія была пакладзена музыка, сталі папулярнымі песнямі ў беларусаў па абодва бакі ад польскай мяжы:
Мой Беластоцкі край – мая Айчына!
З табою звязаны мой лёс і доля.
Люблю лясы твае, люблю даўніны,
Кахаю шчыра бацькаўскае поле…
Ведаеце, адным з самых яскравых для мяне ўражанняў ад дыпламатычнай службы ў мае маладыя гады ў Польшчы стаў Агульнапольскі фестываль беларускай песні, які праходзіў у спарткомплексе ў Беластоку. Мне на ўсё жыццё запомнілася, як беларусы, сабраўшыся разам на гала-канцэрце, тысячамі галасоў выканалі песню Канстанцыі Буйло, фактычна гімн беларусаў замежжа:
Люблю наш край — старонку гэту,
Дзе я радзілася, расла,
Дзе ў першы раз пазнала шчасце,
Слязу нядолі праліла…
Пра беларускую культуру ў Польшчы можна распавядаць гадзінамі, можна пісаць кнігі. Многія ўжо напісаны. Але беларусы, якія цікавяцца культурай і гісторыяй, заўсёды могуць публікаваць свае новыя замалёўкі, нататкі, артыкулы, пакідаць гэта для будучай гісторыі нашага народа. І тым самым захоўваць народную спадчыну.
Беларускасць у маім жыцці прывіта маімі бацькамі, якія разумелі важнасць выхавання ў духу пазнання нацыянальнай гісторыі і культуры.
Яшчэ адным магутным стымулам адчуць, што я беларус, стала мая праца дыпламатам на Беласточчыне, калі, сустракаючыся з беларусамі Польшчы, я раптам усвядоміў: «Тут, за мяжой, у Польшчы, яны шануюць беларускую культуру і беларускае слова больш, чым мы на нашай этнічнай радзіме. Ці магу я як малады дыпламат не размаўляць на беларускай мове, калі тут беларусы на ёй размаўляюць і захоўваюць павагу да мовы стагоддзямі?»
Думаю, вельмі важна, каб як мага больш адбывалася ўзаемных сустрэч і ўзаемнага пазнання паміж этнічнымі беларусамі і беларускай дыяспарай у Польшчы.
