Гэтай вясной на вуліцах Беластока можна пабачыць групы людзей, якія спыняюцца каля розных будынкаў і нешта ўважліва слухаюць па-беларуску. Справа ў тым, што з’явіліся экскурсіі, якія праводзіць Алесь Кіркевіч — адзін з заснавальнікаў гістарычнага клуба Beer&History. Гэта першыя пазнавальныя прагулкі па сталіцы Падляшша, якія амаль рэгулярна ладзяцца для беларусаў і па-беларуску.
Спыталі Алеся пра тое, як узнікла такая ідэя, па якіх маршрутах водзяць людзей, як рэагуюць палякі, калі бачаць шмат беларусаў у адным месцы, і дзе яшчэ, акрамя Беластока, плануюць рабіць экскурсіі.
«Хтосьці прыходзіць, каб проста сустрэцца, паглядзець на людзей, сябе паказаць». Як усё пачыналася
Першая пробная экскурсія адбылася яшчэ мінулай восенню, яе правёў Аляксей Трубкін. Нягледзячы на тое, што было даволі холадна, прыйшло шмат людзей.
— Тады мы прагуляліся праз увесь цэнтр — ад касцёла Святога Роха да тэатра імя Аляксандра Венгеркі. І было шмат падзяк, шмат пытанняў, быў інтарэс. І мы падумалі: а чаму б не рабіць такія экскурсіі і далей, бо ніхто ж іх не робіць па-беларуску ў Беластоку. А беларусы не заўсёды могуць прыходзіць на польскамоўныя экскурсіі: хтосьці праз моўны бар’ер, хтосьці праз псіхалагічны.
Алесь, Аляксей і Дар’я Палынская — так зараз выглядае каманда праекта — вырашылі пачакаць да вясны, калі пацяплее. За гэты час былі распрацаваныя першыя маршруты. Галоўная іх мэта — паказаць беларусам Беласток, бо часта людзі жывуць тут даволі доўга, а ведаюць толькі пра рынак Касцюшкі, парк і палац Браніцкіх, тры гандлёвыя галерэі, месца жыхарства і працы.
— І вось мы пачалі вадзіць. І так у нас з’явілася агульная экскурсія па Беластоку, яшчэ адна аглядная, яўрэйскі маршрут, маршрут па сусвету Браніцкіх і Весялоўскіх — уласнікаў Беластока. Зусім нядаўна мы паспрабавалі прайсціся па вуліцы Варшаўскай. І попыт ёсць, людзі прыходзяць самі, прыходзяць з дзецьмі. Хтосьці ходзіць каб атрымаць гістарычную інфармацыю, хтосьці каб проста сустрэцца, паглядзець на людзей, сябе паказаць.
«Пожалуйста, по-русски». На якой мове экскурсіі і што гавораць палякі
Спрэчак пра тое, на якой мове рабіць экскурсіі, не было. Хоць шмат беларусаў і гавораць па-руску, але ўсё яны выдатна разумеюць беларускую. Таму каманда вырашыла ладзіць пазнавальныя прагулкі толькі на роднай мове, і пакуль незадаволеных не было. Што датычыцца польскай, то ў Беластоку такіх экскурсій хапае — гэты напрамак тут добра развіты.
— З украінскай мовай у нас быў смешны момант. Мы аб’явілі экскурсію па-украінску, я валодаю ёй, бо жыў калісьці ў Львове. І на яе прыйшлі беларусы. Была толькі адна ўкраінка з Харкава, якая сказала: «Пожалуйста, по-русски». То бок мы адкрытыя, але я не бачу цікавасці з украінскага боку. Калі нешта зменіцца, то калі ласка.
На экскурсіі прыходзяць, у асноўным беларусы. Але палякі, якія праходзяць міма, часта спыняюцца і слухаюць, спрабуючы зразумець пра што ідзе гаворка і на якой мове.
— Былі камічныя выпадкі, калі да экскурсіі чапляецца нейкі дзед і пачынае казаць тыя факты, якія ён ведае. Напрыклад пра помнік маленькаму Заменгофу адзін стары пачаў расказваць, колькі на ім скралі тысяч злотых. Але негатыву ніякага ніколі не было.
«На Варшаўскай, у дварах, ёсць проста гатовыя фатазоны». Навошта людзі прыходзяць на экскурсіі
Экскурсіі ладзяцца па нядзелях. Бывае і такое, што яны пераносяцца на наступны тыдзень, па розных прычынах. Пачатак звычайна ў 14:00, каб людзі паспелі адысці ад суботы.
— У нас быў вопыт, калі мы рабілі экскурсію 26 сакавіка ў 11:00 і прыйшло вельмі мала людзей. Мы не ўлічылі, што людзі адыходзяць пасля святкавання Дня Волі. Таму трэба ўлічваць і такія моманты.
На пазнавальныя прагулкі прыходзіць каля 30 чалавек, бывала, што збіралася пад 50, але за колькасцю каманда не гоніцца — калі будзе 10-15 удзельнікаў, экскурсія ўсё роўна пройдзе.
Алесь гаворыць, што інтарэс ёсць, і розныя людзі цікавяцца рознымі маршрутамі. Тыя, хто толькі пераехаў у Беласток наведваюць аглядныя экскурсіі. Бывала нават такое, што чалавек у горадзе толькі 3-4 дні, і адразу ідзе на прагулку.
— А калі ты ўжо нейкі час жывеш тут, то табе цікава пабываць у тых месцах, дзе ты не быў. Не на рынку Касцюшкі, не ля палацу Браніцкіх, а на ўскраіне, ці зайсці ў двары міма якіх кожны дзень ездзіш. Тут ёсць шмат цікавезных двароў, дзе захаваліся мікраархітэктурныя дэталі, аканіцы на вокнах, старыя шыльды. Напрыклад, на Варшаўскай, у дварах, ёсць проста гатовыя фатазоны. І чалавек бы ніколі не падумаў, што такое ёсць побач, варта толькі зайсці ўнутр.
«Адзін раз прыйшлі дзве дзяўчыны, і прапанавалі пайсці на пікнік». Як людзі дзякуюць і камунікуюць
Экскурсіі праводзяцца бясплатна. Але вітаюцца данаты. Людзі дзякуюць ахвотна, у асноўным грашыма, але бывае, што частуюць салодкім з Беларусі, напрыклад, халвой у шакаладзе. Здараюцца і больш цікавыя гісторыі.
— Адзін раз прыйшлі дзве дзяўчыны, і пасля экскурсіі прапанавалі пайсці на пікнік. У той дзень была праваслаўная Пасха, і яны ўзялі з сабой віно і яйкі свянцоныя. Гэта было для мяне такім шокам: яны нас не ведаюць, я іх не ведаю. Ну мы і яшчэ колькі чалавек пайшлі, пасядзелі, папілі віна. Такія вось прыемныя і душэўныя моманты здараюцца.
Пасля таго, як экскурсіі заканчваюцца, заўсёды застаецца нейкая колькасць людзей, якія хочуць пакамунікаваць, задаць пытанні, нешта прапанаваць. Алесь кажа, што нейкіх смешных пытанняў пакуль не было, але ён заўсёды ўспамінае паведамленне ў адным з беларускіх чатаў Беластока.
— Там нехта спытаўся: «А з якой і да якой гадзіны працуе рынак Касцюшкі?» І самае смешнае, што чалавек мае рацыю, але спазніўся з пытаннем гадоў на сто, бо калісьці на гэтай плошчы сапраўды былі рынкавыя дні, калі яна працавала як рынак.
«Нават Беласток 1990-х — гэта вельмі цікава». Якія маршруты з’явяцца ў будучым
Алесь кажа, што хутка з’явяцца новыя маршруты, якія пакажуць Беласток з розных незвычайных бакоў. Напрыклад, ужо зараз распрацоўваецца план прагулкі па вуліцы Млыновай. Будзе таксама экскурсія па Баярам, прысвечаная драўлянай архітэктуры. А яшчэ ёсць жаданне зрабіць маршрут па Беластоку 1930-х гадоў, калі ён быў гангстэрскім горадам. Такая экскурсія можа быць касцюміраванай і з квэстамі.
— Цікава б было зрабіць маршрут па Беластоку часоў сацыялістычнай Польшчы, бо гэта таксама ўжо гісторыя. І нават Беласток 1990-х — гэта вельмі цікава. Як адбывалася кантрабанда, бандытызм. Тым больш, што ёсць шмат гродзенцаў старэйшага ўзросту, якія зараз апынуліся ў Беластоку, і памятаюць горад тых часоў, бо вазілі кантрабанду: золата, цыгарэты, спірт, усё, што заўгодна. Гэта таксама ўжо Беласток якога не існуе — няма тых рынкаў, вакзалаў, ужо ўсё выглядае па-іншаму.
Яшчэ адзін напрамак, які Алесь з камандай хочуць рэалізаваць — паездкі ў іншыя гарады Польшчы. Перадусім, у падляскія — Тыкоцін, Гайнаўку, Супрасль і іншыя. Такія выезды ўжо будуць па квітках, бо іх падрыхтоўка будзе вымагаць шмат часу і рэсурсаў.
Алесь кажа, што першым такім горадам абавязкова стане Тыкоцін. Бо гэта былы цэнтр рэгіёну, які ў часы Рэчы Паспалітай быў нашмат важнейшым за Беласток, які тады з’яўляўся, па сутнасці, вёскай. А яшчэ недалёка ад Тыкоціна штомесяц праводзіцца вялізны кірмаш, такі сабе дзікі рынак, дзе на плошчы, роўнай некалькім футбольным палям, проста з зямлі прадаецца антыкварыят, падляскія прысмакі, сала, квас.
— Тыкоцін — гэта суперскі мега-горад. Там захавалася і сінагога, і вялізны касцёл, там ёсць крутая местачковая забудова, брукаванка, ёсць афігенны мост, які цалкам быў прывезены з Германіі пасля вайны. Там ёсць адбудаваны прыватнікам замак XV-XVI стагоддзя. Тут спыняліся каралі, адтуль гналі тавары на Балтыку, за гэты горад былі бітвы, яго бралі шведы.
Алесь адзначае, што паездкі за межы Беластока будуць запатрабаваныя. Ужо зараз ёсць шмат людзей, якія недадаюць экскурсіі, і ім хочацца чагосьці большага. Таму праект будзе абавязкова развівацца.
