Беларусь і Польшча маюць шмат агульных ці падобных гістарычных падзей, але іх па-рознаму выкладаюць у школах. Каб параўнаць, што расказваюць дзецям настаўнікі, MOST праглядзеў беларускі і польскі падручнік для 4-х класаў — менавіта тады дзеці ў абедзвюх краінах упершыню знаёмяцца з гэтым прадметам і коратка вывучаюць усе падзеі, звязаныя з айчыннай гісторыяй.
Касцюшка і Манюшка — беларускія прозвішчы
Польскі падручнік пачынаецца са знаёмства з такімі паняццямі як сям’я, род, сямейныя артэфакты, генеалогія, генеалагічнае дрэва, малая і вялікая радзіма, а таксама патрыятызм, прыкладам якога называюць у тым ліку падтрымку спартыўных зборных.
Беларускім жа дзецям расказваюць, адкуль пайшлі словы “радзіма”, “бацькаўшчына” і “Беларусь”, даводзяць, што галоўны скарб Беларусі — людзі, прычым розных нацыянальнасцяў.
Далей школьнікаў знаёмяць з краінамі, у якіх яны жывуць. У гэтым раздзеле польскага падручніка сустракаем першую згадку пра Беларусь. У лекцыі пра тое, адкуль узяліся польскія прозвішчы, прыводзяць прыклады з беларускім паходжаннем — Касцюшка і Манюшка.
Рыцары супраць Пяруна і Вялеса
Уласна гісторыю ў польскім падручніку пачынаюць вывучаць з перыяду панавання Казіміра Вялікага. Падрабязна расказваецца пра еўрапейскіх рыцараў, іх кодэкс і жыццё, узбраенне, даспехі і турніры. Вучні таксама бачаць схему тыповага рыцарскага замка тых часоў, намаляваную на дзвюх старонках падручніка.
А вось у маленькіх беларусаў знаёмства з айчыннай гісторыяй пачынаецца з самага пачатку — з крывічоў, дрыгавічоў і радзмічаў. Адзначаецца важная роля рэк і азёр у жыцці нашых продкаў, расказваецца пра шлях з варагаў у грэкі, прыводзіцца словы Адама Міцкевіча пра возера Свіцязь. Польскага і беларускага пісьменніка тут называюць “славутым”, не канкрэтызуючы паходжанне.
Далей чацвёртакласнікі даведваюцца пра ўсё складнікі нашага культурнага кода да стварэння ВКЛ: пра валуны і курганы, пра Радаўніцу і Дзяды, пра летапісы і Кірылу Тураўскага, пра Рагвалода, Рагнеду і Ізяслава, пра Яраслава Мудрага і Кіеўскую Русь, пра Усяслава Чарадзея і Сафійскі сабор, пра заснаванне Полацка і бітву на Нямізе, пра Еўфрасінню Полацкую і яе крыж, пра Пяруна, Вялеса, Папараць-кветку і Каляды.
Грунвальдская бітва — польскія рыцары і літоўскія вершнікі
Наступнымі ў падручніках ідуць падзеі, агульныя для нашых краін. Але падаюцца яны па-рознаму. Напрыклад, у беларускай кнізе пра рыцараў гавораць выключна ў негатыўным кантэксце — гэта крыжакі, якія рабавалі гарады і вёскі нашых продкаў. Каб ім супрацьстаяць славяне і балты аб’ядналіся ў адзіную дзяржаву — ВКЛ са сталіцай у Навагрудку.
З рыцарамі змагаўся вялікі князь Вітаўт. У 1410 годзе ён павёў свае войскі на Грунвальдскую бітву, дзе “сустрэўся са сваім братам, польскім каралём Ягайлам”. Аўтар падручніка адзначае, што мы і дагэтуль шануем тых мужных ваяроў, сярод якіх былі беларусы, літоўцы, палякі і татары.
Пра Бітву пад Грунвальдам падрабязна пішуць і ў польскім падручніку. Ёсць там і пра Вітаўта (Вітольда) — пра яго згадваюць як пра князя літоўскага. Нават падаецца карціна Яна Матэйкі, на якой Вітаўт — цэнтральная фігура.
Паводле польскага падручніка, з крыжакамі змагалася войска, якое складалася з польскіх рыцараў (50 харугваў) і літоўскіх ды рускіх вершнікаў (40 харугваў).
Польшча, Літва і ніякай Беларусі
У адрозненні ад рыцараў, пра замкі, пабудаваныя на тэрыторыі ВКЛ у беларускім падручніку толькі добрае. У гэтым жа раздзеле мімаходам згадваецца пра Рэч Паспалітую як пра дзяржаву, у якую ў XVI стагоддзі аб’ядналася ВКЛ і Польскае Каралеўства і ў складзе якой знаходзіліся беларускія, украінскія, польскія і літоўскія землі.
Пра Крэўскую унію 1385 года, дарэчы, у беларускім падручніку згадак зусім няма. У адрозненні ад польскага, дзе гэтая падзея вынесеная ў асобны раздзел. Тут падрабязна апісваюцца прычыны такога саюза, таксама расказваецца, што Ягайла быў язычнікам і прыняў хрысціянства.
У гэтым жа раздзеле падаецца “карта Польшчы і Літвы” пасля уніі, на якой абедзве дзяржавы маюць агульныя знешнія межы. Цікава, што аўтары падручніка не згадваюць беларусаў, а ў дадатку да тэмы пра унію “Сучаснасць” распавядаюць пра сяброўскія адносіны сучасных Польшчы і Літвы.
Нічога пра войны, але шмат пра культуру
У абодвух падручніках шмат увагі надаецца сярэднявечным дзеячам. Палякі асобны раздзел прысвячаюць Мікалаю Каперніку. Таксама шмат пішуць пра “залаты век Польшчы” і Яна Замойскага — гетмана Рэчы Паспалітай, дзякуючы якому атрымалася перамагчы Рускае царства ў вайне 1577-1582 года.
Наогул, пра войны ў польскім падручніку шмат. Чацвёртакласнікі даведваюцца пра змаганні палякаў са шведамі і туркамі ў XVII стагоддзі і пра тых самых крылатых гусараў. Вынікі войнаў называюць трагічнымі для Польшчы.
У дадатку да тэмы “Сучаснасць” адзначаецца, што зараз на тэрыторыях былой Рэчы Паспалітай існуюць такія дзяржавы, як Літва, Латвія, Беларусь і Украіна. У нашай краіне пра агульнае мінулае нагадвае радзівілаўскі Мірскі замак, а таксама замак у Гродне — адна з рэзідэнцый польскіх каралёў.
У беларускім падручніку нічога няма ні пра войны XVIІ стагоддзя, ні пра гетманаў, ні пра гусараў. Затое вельмі шмат пра мірнае жыццё і культуру. Чацвёртакласнікі дазнаюцца пра полацкае веча, Статуты ВКЛ і Льва Сапегу, пра першадрукара Францыска Скарыну і Сымона Буднага, пра слуцкія паясы, батлейку, тэатр і Сімяона Полацкага.
Асобны раздзел прысвечаны паходжанню назваў беларускіх гарадоў: усіх абласных, а таксама Полацка і Турава. У польскім жа падручніку расказваецца пра заснаванне Замосця, гістарычны цэнтр якога ўнесены ў спіс Сусветнай спадчыны ЮНЕСКА.
Падзелы Рэчы Паспалітай ці падзелы Польшчы?
Беларускі падручнік вельмі сціпла піша пра падзелы Рэчы Паспалітай — у канцы XVIII стагоддзя яна была падзелена іншымі дзяржавамі і беларускія тэрыторыі адышлі да Расіі. Але цікава, што з гэтай нагоды чацвёртакласнікі дазнаюцца пра паланэз Міхала Клеафаса Агінскага “Развітанне з Радзімай”, які “нават і сёння вельмі папулярны і чаруе сваёй прыгажосцю”.
У польскім жа падручніку пра гэты перыяд шмат. Апісваецца праўленне апошняга караля Рэчы Паспалітай Станіслава Аўгуста Панятоўскага, якое называюць часамі, калі развівалася школьніцтва, культура і мастацтва.
Таксама аўтары называюць прычыны “падзелаў Польшчы” — пасля стагоддзя войнаў у краіне быў крызіс, які і прывёў да яе падзелаў паміж Расіяй, Аўстрыяй і Прусіяй. А Канстытуцыя 3 мая была спробай выратаваць дзяржаву.
Польскім школьнікам падрабязна расказваюць пра паўстанне Касцюшкі 1794 года, у тым ліку пра касінераў. Яго паражэнне аўтары называюць “вялікай трагедыяй палякаў”. Пра месца нараджэння Тадэвуша Касцюшкі ў падручніку нічога не сказана.
Польскае паўстанне 1863-га і ніякага Каліноўскага
XIX і пачатак XX стагоддзя ў беларускім падручніку апісваецца праз постаці “абаронцы працоўнага люду” Францішка Багушэвіча і народных паэтаў Янкі Купалы і Якуба Коласа. Адзначаецца, што іх паэтычную спадчыну працягнуў Уладзімір Мулявін.
Польскім жа школьнікам расказваюць пра міграцыю пасля “падзелаў Польшчы”, падтрымку Напалеона і стварэнне Польскіх легіёнаў у Італіі, чый марш пазней стаў гімнам Польшчы.
Таксама маленькім палякам падрабязна распавядаюць пра студзеньскае паўстанне 1863 года. Яно падаецца як выключна польскае — пра Кастуся Каліноўскага ў падручніку нічога нама.
Заканчваецца аповед пра XVIІI — пачатак XX стагоддзя раздзелам пра Марыю Складоўскую-Кюры і іншых польскіх нобелеўскіх лаўрэатаў.
Вайна з рускімі за межы на ўсходзе
Пачатак савецкага перыяду ў беларускім падручніку называецца “будаўніцтвам новага жыцця”. Аўтары нічога не пішуць пра БНР, але шмат пра новыя заводы і стварэнне калгасаў, развіццё культуры і адукацыі ў БССР.
Пра перыяд знаходжання заходняй Беларусі ў складзе Польшчы пасля 1921 года пішуць, што тады ўсё беларускае “належала польскім панам”. А ў 1939-м беларускі народ аб’яднаўся ў адной дзяржаве.
У польскім падручніку пра гэты перыяд нашмат больш. Чацвёртакласнікі даведваюцца пра ўдзел палякаў у Першай сусветнай вайне, Юзафа Пілсудскага, абвяшчэнне незалежнасці і Бітву пад Варшавай. Барацьбу з бальшавікамі і далучэнне беларускіх тэрыторый у 1921 годзе называюць “вайной з рускімі за межы на ўсходзе”.
Распавядаюць маленькім палякам і пра эканамічнае развіццё, У тым ліку пра пабудову Гдыні. Пра паланізацыю беларускіх зямель нічога няма.
Вялікая айчынная і Другая сусветная
У абодвух падручніках шмат гавораць пра барацьбу з нацыстамі. У беларускай кнізе існуе толькі Вялікая Айчынная вайна 1941-1945 гадоў, а змаганне вядзецца з “нямецка-фашысцкімі захопнікамі”.
Расказваюць пра абарону Брэсцкай крэпасці, Бітву пад Оршай, Курскую бітву, Маскоўскую, герояў — Пецю Кацельнікава, Аляксандра Гараўца, Дзеда Талаша, Марата Казея, Міная Шмырова, Канстанціна Заслонава. Пра спаленыя вёскі і Хатынь.
З герояў пачынаецца і польскі раздзел пра Другую сусветную вайну — разведчыкаў падпольнай арганізацыі “Шэрыя шарэнгі” Зоські, Алека і Рудага. Распавядаецца таксама пра жыццё пад акупацыяй, Армію Краёву, Варшаўскае паўстанне, акцыі “Шэрых шарэнг”.
Разам з Германіяй, агрэсарам і акупантам у падручніку называюць і Савецкі Саюз.
Заводы і ўраджаі vs барацьба за свабоду
Пасля Вялікай Айчыннай у беларускім падручніку пачынаецца аповед пра будаўніцтва заводаў, МАЗы, БелАЗы, трактары і ўраджаі. Дзецям расказваюць пра нафтаперапрацоўчы завод, здабычу калійнай солі, атамную станцыю пад Астраўцом. Асобны раздзел прысвечаны Мінску і яго славутасцям, у тым ліку Палацу Незалежнасці і Нацыянальнай бібліятэцы.
Сярод герояў пасляваеннай Беларусі — канструктар БелАЗ Міхаіл Высоцкі, старшыня калгаса Аляксандр Дубко, ліквідатар аварыі на ЧАЭС Васіль Ігнаценка, Пётр Машэраў, Дар’я Домрачава і Аляксандр Лукашэнка. Таксама адзначаныя сучасныя беларускія касманаўты.
У польскім падручніку пасляваенны перыяд пачынаецца не так вясёлкава. Спачатку школьнікам расказваюць пра тое, што Польшча не стала ў поўнай меры свабоднай, бо трапіла ў залежнасць ад Савецкага Саюза.
Дзецям расказваюць, што супраць камуністаў змагаліся “нязломныя жаўнеры”, сярод іх быў Вітольд Пілецкі і Інка, якіх злавілі, катавалі і пакаралі смерцю. Пра тэрор некаторых атрадаў супраць беларускага насельніцтва Падляшша нічога няма.
Далей польскім школьнікам распавядаюць пра Папу Рымскага Яна Паўла ІІ і пра каталіцкі касцёл падчас камунізму. Пра жыццё простых людзей, пра чэргі, пустыя крамы, кантроль СМІ.
Канешне ж, шмат інфармацыі пра “Салідарнасць” і яе герояў, ваенны стан, Круглы стол і вяртанне дэмакратыі ў краіну. Цікава, што падручнік заканчваецца невялікім артыкулам, які немагчыма ўявіць у беларускай кнізе — “Забастоўкі ў сучаснай Польшчы”. Дзецям даводзяць, што закон гарантуе працаўнікам магчымасць мірнага пратэсту, каб абараняць свае правы.
