У Беластоку ёсць некалькі дзясяткаў месцаў, звязаных з Беларуссю. Гэты былыя турмы, канцлагеры, цэрквы, школы. Некаторыя будынкі цалкам захаваліся, і да гісторыі можна літаральна дакрануцца.
MOST раскажа пра беларускія месцы сталіцы Падляшша, і пачне з гімназіі, дзе вучыўся беларус, які забіў расійскага цара, а таксама будучы камендант Гродна ад БНР.
Настаўнік-эксперэментатар і дырэктар-паэт
Зараз у будынку, пра які пойдзе гаворка, размяшчаецца VI Агульнаадукацыйны Ліцэй імя караля Жыгімонта Аўгуста. Ён знаходзіцца ў самым цэнтры горада, па адрасе: Warszawska, 8. Сёння гэтая навучальная ўстанова займае 4-е месца сярод лепшых ліцэяў Беластока.
А пачалося ўсё ў 1858-м, менавіта тады Беластоцкая гімназія, якая ўтварылася за 56 год да гэтага, пераехала ў той самы будынак на Warszawskiej. Вядома, што яшчэ да пераезду дырэктарам вучэльні, з 1844 года быў беларускі і польскі паэт Ігнат Кулакоўскі.
А настаўнікам фізікі тут працаваў беларус Кароль Чаховіч з-пад Ашмян. Ён знакаміты тым, што разам з вучоным Мацвеем Гусевым у 1860 годзе пачаў выдаваць першы ў Расіі профільны часопіс «Вестник математических наук».
25 сакавіка адзначаецца Дзень Волі. Менавіта ў гэтую дату ў 1918 годзе была абвешчаная незалежнасць Беларускай Народнай Рэспублікі. У межы...
Чытаць далей
«Раскошнае дрэва свабоды патрабуе чалавечых ахвяр». Беларус, які забіў расійскага цара
Бадай, самы знакаміты беларус, звязаны з гэтым месцам — ураджэнец Бабруйскага павета Ігнат Грынявіцкі. Ён пачаў навучацца ў Беластоцкай гімназіі, але скончыў ужо Беластоцкае рэальнае вучылішча, бо менавіта так стала называцца ўстанова ў 1872 годзе.
Ігнат быў лепшым выпускніком 1875-га. Пасля святкавання ён адразу адправіўся ў Санкт-Пецярбург і паступіў у тэхналагічны інстытут. У сталіцы Грынявіцкі пачаў цікавіцца палітыкай, уступіў у рэвалюцыйныя гурткі, агітаваў сярод рабочых.
Праз чатыры гады хлопец з Беластоку стаў членам «Народнай волі». Менавіта ён быў адным з тых, хто пачаў разбудоўваць беларускую фракцыю гэтай партыі. Па ўспамінах нарадавольца Льва Ціхамірава, Грынявіцкі называў сябе літвінам.
Амаль адразу «Народная воля» пачала рыхтавацца да забойства рускага імператара Аляксандра II. Менавіта Ігнату і яшчэ яшчэ тром яго паплечнікам было даручана выканаць партыйны прысуд. Вырашальная сустрэча адбылася ў піцерскай кватэры хлопца, якая зараз знаходзіцца па адрасе: вуліца Камсамола, 49.
Грынявіцкі разумеў, што акцыя хутчэй за ўсё будзе для яго апошняй. Ён быў гатовы загінуць, і ў сваім завяшчанні пісаў:
«Аляксандр II павінны памерці… Ці шмат яшчэ ахвяр запатрабуе нашая нешчаслівая, але дарагая радзіма ад сваіх сыноў для свайго вызвалення?.. мяне асуджанага, які стаіць адной нагой у магіле, пужае адна думка, што наперадзе шмат яшчэ дарагіх ахвяр забярэ барацьба, а яшчэ больш — апошняя смяротная бітва з дэспатызмам, якая, я ўпэўнены ў гэтым, не асабліва далёка, і якая залье крывёю палі і нівы нашай радзімы, бо — на жаль! гісторыя паказвае, што раскошнае дрэва свабоды патрабуе чалавечых ахвяр».
1 сакавіка 1881 года ў карэту Аляксандр II, якая ехала па набярэжнай, была кінутая першая бомба. Нарадаволец Мікалай Рысакоў не здолеў забіць цара, а той у сваю чаргу не з’ехаў адразу з месца тэракта. Таму незаўважаны аховай Ігнат Грынявіцкі кінуў другую бомбу проста пад ногі імператара.
Мэта была дасягнутая — смяротна паранены Аляксандр II праз хуткі час загінуў. Выбух забраў і жыццё выпускніка Беластоцкай гімназіі.
Камандзір беларускага батальёна, які да апошняга змагаўся з бальшавікамі
Яшчэ адзін слынны выпускнік Беластоцкай гімназіі — Мікалай Дзямідаў з Падляшша. Ён здаў экзамены ў 1910 годзе, а ў наступным уладкаваўся кіраўніком чыгуначнай школы ў Беластоку. З пачаткам Першай міравой адправіўся ў армію, скончыў Мікалаеўскую ваенную акадэмію і Паўлаўскае ваеннае вучылішча. Пабываў у нямецкім палоне, а пасля вызвалення ў лістападзе 1918-га, паехаў у Вільню.
Там ён пачаў наладжваць сувязі з беларускім рухам і арганізоўваць беларускія вайсковыя падраздзяленні для літоўскай арміі. 20 снежня 1918-га стаў камендантам Гродна, у які тады пераехаў урад БНР, і стварыў беларускі батальён пры камендатуры.
Таксама ў 1919-м Дзямідаў набіраў добраахвотнікаў у Беларускі полк, які дзейнічаў у складзе арміі Літвы. Вядома пра арганізацыю мабілізацыйных пунктаў у некалькіх гарадах, у тым ліку ў Гродне і Беластоку.
У чэрвені 1919-га быў арыштаваны палякамі, сядзеў у канцлагеры ў Беластоку. Праз два гады там жа будуць утрымоўвацца слуцкія паўстанцы. У верасні Мікалая вызвалілі і ён пачаў працаваць у Беларускай вайсковай камісіі пры польскай арміі.
У 1920 годзе ў ваколіцах Беластока набраў 400 добраахвотнікаў і далучыўся да войска Булак-Балаховіча. Удзельнічаў у баях за Мазыр, Калінкавічы, выходзіў на Прыпяць. Гэты батальён быў апошнім беларускім падраздзяленнем, якое адкрыта змагалася з бальшавікамі, нават пасля адступлення асноўных сілаў Булак-Балаховіча.
Пасля вайны Дзямідаў заняўся палітыкай на Падляшшы. У 1922 годзе прымаў удзел у выбарах у Сейм ад Блоку нацыянальных меншасцяў, агітаваў сялян дабівацца навучання па-беларуску. У выніку ім зацікавілася паліцыя, быў ператрус, мужчыну затрымалі, яму пагражала турма. Таму, пасля таго як Мікалая адпусцілі, ён з’ехаў у Вільню, а адтуль у Латвію, дзе працягваў займацца беларускай справай — арганізоўваў школы і таварыствы.
Падчас нямецкай акупацыі пераехаў у Ліду. Там працаваў школьным інспектарам, спрычыніўся да фарміравання Беларускай самааховы. Пасля вызвалення Беларусі, працягваў супрацоўнічаць з нацыстамі ў Берліне.
З 1950 года жыў у ЗША, удзельнічаў у беларускіх справах, у тым ліку вёў радыёперадачы ў Чыкага. Пахаваны ў горадзе Лансінг у 1967-м.
Нарадавольцы, творчыя людзі і стваральнік эсперанта. Хто яшчэ з Беластоцкай гімназіі
Белстоцкая гімназія дала шлях у жыццё і іншым знакамітым беларусам. Напрыклад, з гэтай установы выпусціўся яшчэ адзін нарадаволец — Антон Барэйша з Піншчыны. Ён агітаваў сярод рабочых, і быў арыштаваны ў 1881 годзе. Таксама тут навучаўся беларускі мастак Станіслаў Жукоўскі.
Как атмосфера Белостока вдохновила Людвика Лазаря Заменгофа на создание универсального языка? За что автора ненавидели в синагогах? Почему Троцкий любил...
Чытаць далейШмат з Беластоцкай гімназіі выйшла знакамітых яўрэяў. Перш за ўсё, гэта Людвік Заменгоф — стваральнік мовы эсперанта. А яшчэ нарадаволец Рыгор Фрыдэнсон, савецкія дзяржаўныя дзеячы Максім Літвінаў і Якаў Якаўлеў, пісьменнік Осіп Дымаў, рэжысёр Дзіга Вертаў.
