Беларусы ў Беластоку рыхтуюць прэм’еру спектакля «Оскар і Ружовая дама». Дату і месца паказу паведамяць пазней, уваход будзе вольны. Галоўную ролю выконвае дзевяцігадовая беларуска Ева Казак, рэжысёр — Вячаслаў Сікора. MOST паразмаўляў з рэжысёрам пра тое, чаму патрэбна вучыцца прыгожа сыходзіць у нябыт, як пачынаць новае жыццё ў іншай краіне, калі сям’я засталася ў Беларусі, і чаму важна вярнуцца ў Маладзечна ўсім назло.
Чый Крым, забабоны і іншыя перашкоды на шляху пастаноўкі
— Чаму для пастаноўкі абралі менавіта гэты твор?
— Упершыню я ўбачыў «Оскара» на Міжнародным моладзевым тэатральным форуме «Март-контакт» у Магілёве, там гралі прафесійныя акцёры Арлоўскага тэатра (Расія, тэатр «Свободное пространство»). Бачыў пасля яшчэ некалькі варыянтаў. Нарадзілася ідэя, каб гэты матэрыял сыграла дзіця, прычым адно за ўсіх акцёраў. Атрымліваецца такі монаспектакль, у якім патрэбна згуляць сем роляў — бабулю Ружу, бацькоў, доктара Дзюсельдорфа, сябра, каханую дзяўчыну. Гэта вельмі складаны матэрыял, і няпроста знайсці дзіця, якое змагло б гэта адужаць.
Знайшоў спярша ў Маскве, калі там працаваў. Збіраліся ставіць прэм’еру, і тут грымнуў 2014 год. Я з’ездзіў на Майдан, здарыўся Крым, і мы разышліся з бацькам дзяўчынкі ў меркаванні, чый Крым. А дзяўчынка была неверагодна таленавітая, і спектакль мы збіраліся ставіць і на рускай мове, і на англійскай. Гэты праект памёр.
У 2018 ставіў «Оскара» ў Мінскім абласным драматычным тэатры ў Маладзечне. Там працаваў год, пасля на пасаду мастацкага кіраўніка прыйшоў Валеры Анісенка. Павінна была быць прэм’ера, Оскара граў мой сын. Анісенка адхіліў прэм’еру. У нас пачаліся канфлікты на іншай глебе, пасля якіх я не атрымліваў ролі і мусіў з’ехаць у Шчучын. Назло ўсім вярнуся ў Маладзечна, прывязу і пакажу там «Оскара» — бачыце, ад чаго адмовіліся?
Матэрыял сышоў у нікуды, было вельмі балюча. Пасля паставіў спектакль у Шчучыне, дзе тады кіраваў Народным драматычным тэатрам. Абвясціў кастынг. Прыходзяць бацькі, расказваюць, якое ў іх таленавітае дзіця. Кажу: пачытайце спярша п’есу. Пасля гэтага не вярталіся — у фінале ж персанаж памірае. Прыходзіць хлопчык, кажа, што ён вырашыў граць. Мне спадабалася, што такі настырны. Працавалі тры месяцы, зрабілі прэм’еру, паставілі яшчэ раз, нас запрасілі ў іншы горад, пайшла папулярнасць.
— То гэта была паспяховая пастаноўка?
— Ходу ёй не далі. Хацеў паставіць у Гродне, а рэжысёры не пагаджаюцца: нейкі Лёва з Магілёва без рэжысёрскай адукацыі сам ставіць спектаклі, кіно здымае, сам грае галоўныя драматычныя ролі. У Гродне мне так і не далі яго паставіць. Праз чатыры спектаклі шчучынскі хлопчык адмовіўся ўдзельнічаць у пастаноўцы. Думаю, бабуля тут паўплывала: «Што ж ты, ён жа гэта ўсё паказвае на сабе, а раптам захварэе». Хаця мне прычыну так і не патлумачылі, сам хлопчык вельмі адасобіўся. А мы ўжо дамову заключалі з маці, нас запрашалі на міжнародныя фестывалі, рабілі дакументы ў Славакію. Гэта быў яшчэ адзін цяжкі ўдар.
Пра спектакль пачуў мой сябар, прапанаваў паставіць зноў. Я такі: «Не! Ніколі!». Сябар кажа, што акцёрам можа разгледзець яго пляменніцу. Я спярша не хацеў, бо пачынаюцца сваяцкія сувязі. Але паслухаў дзяўчынку. І так уразіўся, што ездзіў на рэпетыцыі са Шчучына ў Гродна. Паралельна ставіў «Ноч Гельвера» польскага драматурга Інгмара Вілквіста, дзе пра падзеі 1937 года — нешта падобнае з тым, што пачало адбывацца ў Беларусі ў 2020. Раблю дзве прэм’еры, падаёмся на міжнародны фестываль у Дняпры (Украіна). «Ноч Гельвера» атрымлівае першае месца, а «Оскар» — гран-пры.
Пяты Оскар — найлепшы
— Як знайшлі акцёра на пятага Оскара?
— Ад кастрычніка 2020 год жыў у Кіеве, спрабаваў стварыць тэатр, не знайшоў ні пляцоўку, ні ахвотных далучыцца. Пасля паехаў у Беласток. Расказаў пра спектакль Алене Смолдаравай, яна знайшла Еву. Дзяўчынка адразу сказала, што хоча, будзе вучыць тэкст. І цяпер бачу, што цяперашні Оскар найлепшы.
Бацькі Евы пераехалі ў Польшчу шэсць год таму. Дзяўчынка нарадзілася ў Мінску, пасля сям’я год пажыла ў Кузніцы перад пераездам у Беласток.
— Чаму ўсіх герояў грае адзін акцёр?
— Монаспектакль таннейшы ў гастрольным варыянце, а мы хочам катаць яго па ўсёй Польшчы. «Ноч Гельвера» я хачу таксама тут паставіць, ужо па-польску, на мове аўтара. Пасля хочам паставіць камедыю «Каліфарнійская сюіта» па-беларуску. Ва ўсіх пастаноўках акцёры — гэта беларусы, якія выехалі і марылі паспрабаваць сябе ў тэатры ці ў кіно.
— Чаму пастаноўка на польскай мове?
— Я вырашыў аддаць даніну павагі Польшчы. Беларусаў тут вельмі добра прымаюць, і гэта такі падарунак ад новага беларускага тэатра польскаму гледачу.
Чаму «Оскара» варта праходзіць у школах
— «Оскар і Ружовая дама» ўяўляе сабой лісты дзесяцігадовага хлопчыка Оскара да Бога. Наколькі гэта рэлігійны твор?
— Да рэлігіі гэта ўсё не мае дачынення. Гэта псіхалагічныя развагі пра тое, як прыгожа сысці з жыцця. Бабуля Ружа прыдумала ідэю для паміраючага дзіцяці: адзін дзень для яго — гэта дзесяць год. Оскар і расказвае ў лістах, як пражыў кожныя з гэтых дзесяці год. Хлопчык нібыта пражыў 110 год, і ён меў усё — каханне, сям’ю, сяброў.
Калі ўпершыню сутыкнуўся з гэтай думкай, уразіўся — нас жа ніхто не вучыць, як сыходзіць у нябыт прыгожа, а гэта ж немагчыма прадухіліць. Калі немагчыма паўплываць на смерць, як зрабіць так, каб сыходзіць з усмешкай на вуснах? Гэта вельмі моцная тэма.
Бог тут як сябра, з якім Оскар дзеліцца сваімі перажываннямі.
— Касцюм Оскара — крыху малая піжама. Гэта спецыяльна зроблена, бо персанаж памірае і няма сэнсу купляць новае адзенне, па памеры?
— Хацелася прыўнесці ў вобраз нешта пацанскае, таму пакінулі так. У нас жа дзяўчынка выконвае ролю хлопчыка, і трэба ствараць адпаведны вобраз.
— Спектакль «Оскар і Ружовая дама» больш сумны ці светлы?
— Гледачы плачуць і ўсміхаюцца адначасова. Адчуваеш радасць за дзіця, што ён адшукаў выйсце ў гэтай сітуацыі і спосаб сысці прыгожа. Лічу, што гэты твор абавязкова патрэбна праходзіць у школах. Бацькі не заўсёды могуць так патлумачыць дзецям гэтыя тэмы.
«Ты нас прамяняў на рэвалюцыю»
— У Беларусі на вас заведзена некалькі крымінальных спраў, вы ў міжнародным вышуку. Гэта цяжар, які замінае жыць і ствараць, ці наадварот штуршок?
— Я чакаў таго, што адбылося ў 2020, ад 2014. Мне бы не прабачылі тое, што я казаў у сваіх стрымах і да чаго заклікаў у сваіх сацсетках.
Хто ж думаў, што ўсё гэта так зацягнецца. Была такая адрэналінавая хваля, эйфарыя. Мы не думалі пра наступствы. Верылася ў казку, ва ўсё лепшае. Прыкладна праз паўгода ва Украіне я зразумеў, што гэта надоўга і мне трэба ўсё пачынаць спачатку. Пачынаць занава ў 20-30 год — для кагосьці гэта можа быць прыгодай. Для тысяч беларусаў гэта быў штуршок для новага жыцця, і многія ўжо не вернуцца.
Такім жа, як я, вельмі цяжка вырываць карані. Тым больш выехаў адзін, жонка і сын засталіся ў Беларусі. Атрымаў папрок «ты нас прамяняў на рэвалюцыю», так што маю сямейную катастрофу. У мяне літаральна ўсё засталося ў Беларусі.
Таму творчасць для мяне — гэта яшчэ і тое, што ратуе. Імкнуся заняць сябе так, каб не было свабодных дзён. Цяпер што, чакаць перамогі? Не, трэба рабіць тое, што важна.
Вячаслаў Сікора — беларускі рэжысёр, сцэнарыст, акцёр. Нарадзіўся на Шчучыншчыне.
«Оскар і Ружовая дама» — раман французскага пісьменніка і драматурга Эрыка-Эманюэля Шміта 2002 года. Галоўны герой, 10-гадовы Оскар, хварэе на рак і праводзіць свае апошнія дні ў бальніцы. Адна з сядзелак прапануе хлопчыку гульню, нібы за адзін дзень ён пражывае дзесяць гадоў, і пісаць пра тое, што за гэты час з ім адбываецца. Кніга стала надзвычай папулярнай у Францыі і за межамі краіны.
