Павел Латушка — кіраўнік Народнага антыкрызіснага ўпраўлення, экс-міністр культуры Беларусі і былы пасол Беларусі ў Польшчы, Францыі, Іспаніі і Партугаліі. З 2019 да 2020 года кіраваў Нацыянальным акадэмічным тэатрам імя Янкі Купалы. З 1996 па 2000 год быў віцэ-консулам і консулам Генеральнага консульства Беларусі ў Беластоку. У калонцы для MOST Павел Латушка прыгадвае сваю працу ў Беластоку, дзеліцца ўражаннямі ад развіцця горада, успамінае лукашэнкаўскі рэферэндум 1996 года і будучыню беларускай культуры.
Як трапіў у Беласток: «Кампактны, самабытны еўрапейскі горад»
Свой прафесійны шлях дыпламата я пачынаў менавіта на Беласточчыне. З гэтым месцам звязана шмат успамінаў, і я з цяплом і вялікім задавальненнем падзялюся імі з чытачамі ў сваім першым артыкуле асабістай калонкі, якую буду весці па прапанове рэдакцыі партала MOST.
Я паступіў на службу ў Міністэрства замежных спраў у Беларусі ў 1995 годзе ў дагаворна-прававое ўпраўленне МЗС Рэспублікі Беларусь. На той час узровень заработнай платы дзяржслужачых быў мізэрны, і ўтрымліваць сям’ю — а ў мяне якраз нарадзілася дачка — было складана. Тады я падумаў пайсці ў прыватны сектар эканомікі і рэалізавацца як юрыст, бо атрымаў дыплом не апошняга ўніверсітэта ў нашай краіне і адвучыўся, без перабольшання, на самым лепшым юрыдычным факультэце ў Беларусі.
Але так склаўся лёс, што ў 1996 годзе адзін з кіраўнікоў майго ўпраўлення сказаў, што няправільна мне было б пакідаць працу ў МЗС, і прапанаваў паехаць працаваць у якасці віцэ-консула ў Беласток. Вядома ж, я ўспрыняў гэтую прапанову з вялікай зацікаўленасцю.
Калі думаў, куды я еду, мне ўяўляўся Беласток як маленькі горад, у якім вуліцы выбрукаваны каменнем, па прылеглых дарожках стаяць таполі — аднапавярховы такі гарадок з сельскімі хаткамі; наіўнае, юнацкае ўражанне. А калі я прыехаў у Беласток, то быў прыемна здзіўлены: кампактны, самабытны еўрапейскі горад на стыку Усходу і Захаду. Зразумела, Беласток быў яшчэ толькі ў першай фазе свайго эканамічнага ўздыму і развіцця рынкавай эканомікі пасля гістарычных перамен 1989 года.
Праца была неверагодная, таму што як юрыст па адукацыі я, малады 23-гадовы спецыяліст, атрымаў вялізныя магчымасці для самарэалізацыі. Веды ў галіне права спатрэбіліся на сто адсоткаў. І дагэтуль я перакананы, што консулам можа працаваць толькі юрыст ці спецыяліст, які звязаны менавіта з аказаннем грамадзянам дапамогі, валодае адпаведнымі прафесійнымі ведамі. Я, зразумела, пачаў удасканальваць польскую мову, каб быць максімальна эфектыўным, а пачаў вывучаць яе яшчэ студэнтам БДУ на дадатковых занятках.
Першыя ўражанні ад Беласточчыны: «Тут існавала больш за сорак сярэдніх навучальных устаноў з вывучэннем беларускай мовы»
Памятаю, першае, што ўразіла мяне найбольш, — гэта стаўленне да беларускасці. Для мяне было цалкам шакавальным адкрыццём (у станоўчым сэнсе слова), што на Беласточчыне пражывае вялізная беларуская этнічная меншасць.
Тады я як беларус, выхаваны бацькам, які прышчапляў любоў да беларускасці і нашай гісторыі, быў уражаны, што гэтае шанаванне захавалася на Беласточчыне. Тут зацікаўленасць да беларускай культуры была нашмат больш высокага ўзроўню, чым на маёй этнічнай Радзіме. Я сам сабе сказаў: не магу ўявіць сабе, што не буду размаўляць на беларускай мове, гледзячы на прыклад беларусаў, якія жывуць у Польшчы і праз стагоддзі пранеслі веды ды любоў да беларускай культуры і мовы.
Памятаю, гутарыў у той час з Антонам Мірановічам, прафесарам Беластоцкага ўніверсітэта. Менавіта ён даў мне першы ўрок для консула Беларусі: «Ніколі не называйце беларусаў, якія жывуць на Беласточчыне, дыяспарай; мы — этнічная меншасць». Дыяспара — гэта тыя, хто перасяліўся з Радзімы ў іншую дзяржаву, а этнічная меншасць нарадзілася на гэтай тэрыторыі і на працягу стагоддзяў заўсёды пражывала тут. Гэта запомніў назаўжды. Спецыяльна, дарэчы, кажу Беласточчына, а не Падляшша: ваяводства тады менавіта так звалася. Ваяводстваў было тады сорак дзевяць, а не шаснаццаць, як зараз.
Яшчэ адзін цікавы факт, які я тады засвоіў, — гэта тое, што праваслаўная царква забяспечвала захаванне беларускасці для этнічнай меншасці. Зразумела, ёсць і каталікі, але ўсё ж менавіта праваслаўе з’яўляецца асноўнай канфесіяй для этнічных беларусаў у Польшчы.
На Беласточчыне на той момант існавала больш за сорак сярэдніх навучальных устаноў з вывучэннем беларускай мовы. Да гэтага часу існуюць два выдатныя ліцэі ў Гайнаўцы і Бельску Падляскім, якія па рэйтынгах не толькі ў рэгіёне, але і ў краіне займаюць лідзіруючыя пазіцыі.
Дарэчы, Яна, мая дачка, пайшла, у дзіцячы садок нумар чатырнаццаць — адзіны на той час з вывучэннем беларускай мовы ў Беластоку. Там яна пачала вучыць беларускія песні і вершы. У садку гавораць і па-польску, але беларускую мову актыўна падтрымліваюць і дагэтуль.
Вядома, выхаванне дзіцяці — гэта вялікая праца і адказнасць. А для дыпламата гэта яшчэ большы выклік, звязаны з пераездамі і наладжваннем побыту. Дзіця становіцца часткай гэтага служэння, якое ты нясеш людзям. І тое, што мая дачка сёння працягвае сваю адданасць беларускай культуры, спяваючы ў беларускім калектыве «Прымакі», — гэта і служэнне, і працяг бацькоўскіх традыцый. Яшчэ памятаю такі забаўны момант, калі знаёмыя перавозілі цераз мяжу маю дачку, якой было ўсяго паўтара года. Ва ўсіх звычайныя пашпарты, а ў яе – дыпламатычны. І памежнік на польскай мяжы, правяраючы дакументы, гаворыць: «Ну пакажыце нам гэтага дыпламата!».
Праца консулам: «Трэба было доўга даказваць, што гэтыя беларусы невінаватыя»
У ваяводстве Беластока, што мяне вельмі здзівіла, амаль круглы год адбываліся святы і конкурсы, звязаныя з беларускай мовай і культурай. Практычна з мая па верасень кожную суботу і нядзелю я без перапынку наведваў беларускія фэсты і аб’ездзіў, не пабаюся гэтага слова, усю Беласточчыну, усе маленькія гарады і вёскі, дзе людзі збіраліся на святы беларускай культуры, пазнаёміўся з войтамі, бурмістрамі, старастамі.
Мяне ўразіла, што ў Беластоку можна было слухаць беларускую праграму на Радыё «Беласток» — «Пад знакам Пагоні», глядзець беларускамоўную праграму на рэгіянальным тэлебачанні. Гэта ўжо ў далейшым з’явілася «Радыё Рацыя» ды іншыя вядомыя беларускія СМІ, а на той момант выглядала гэта так. Дагэтуль выходзяць беластоцкая газета «Наша Ніва» і «Часопіс»; дзейнічаюць і многія іншыя тутэйшыя выданні, якія карыстаюцца аўтарытэтам.
Праца консулам паглынала поўнасцю. Праца консула — гэта і аказанне прававой дапамогі, і кансультацыі па пытаннях грамадзянства; працуеш у нейкай ступені таксама і ў сістэме мін’юста, і МУС — займаешся практычна ва ўсіх прававых сферах, пытаннямі і развіццём культуры, адукацыі, палітыкі, разнастайных адносін. Гэта проста ўнікальны досвед.
Безумоўна, былі цяжкія дні. Консул — гэта таксама круглыя суткі праца. Стужка факса можа скончыцца за суткі, бо прыходзіла вельмі шмат паведамленняў з паліцыі! Быў час, калі беларусы масава прыязджалі ў Польшчу і вельмі многія з іх гінулі ў аўтакатастрофах. Чаму на дарозе так шмат загінула? Слізкія вузенькія дарогі, паток ішоў вялізны, а хтосьці, бывала, яшчэ і песціўся з алкаголем. Памятаю антырэкорд, калі за год у акрузе загінула трыццаць шэсць беларусаў. Консул павінен апячатаць труну і ўвогуле правесці яе агляд; і гэта для мяне як для маладога дыпламата было цяжкім эмацыйным шокам.
Вельмі шмат выпадкаў было, калі беларусы прыязджалі ў Польшчу ці Нямеччыну і ехалі дадому, а на памежным пераходзе нечакана аказвалася, што ў іхняга аўто «перабітыя» нумары. Распачыналі крымінальную справу нібыта за садзейнічанне неўсталяванай асобе ў крадзяжы аўтамабіля, хаця, вядома, беларусы куплялі гэтыя аўтамабілі, як правіла, у добрай веры. Гэта была цэлая бітва з прававой сістэмай Польшчы, з мін’юстам, з Міністэрствам замежных спраў, каб даказаць невінаватасць людзей. Многія беларусы былі вымушаныя ісці на гады ў турмы Польшчы па гэтых справах. Колькасць арыштаваных пераўзыходзіла пяцьсот у год. Такое было жыццё.
Трэба было доўга даказваць, што гэтыя беларусы невінаватыя. Памятаю аднаго селяніна, які назапасіў тры тысячы долараў, прыехаў у Польшчу па новую машыну і быў прыгавораны да года турмы. Мне ўдалося яго адтуль вырваць, я наведваў многія судовыя пасяджэнні, ездзіў да пракурораў. Праводзілася інфармацыйная праца з беларусамі праз СМІ. Мінуў час — і значна паменшылася колькасць такіх прысудаў, беларусаў перасталі прысуджваць да рэальных тэрмінаў пазбаўлення волі за парушэнні гэтага парадку.
Пра рэферэндум 1996 года: «Відавочная фальсіфікацыя»
Пра ўнутраную палітыку ў Беларусі памятаю, як я кожную ноч трымаў вуха ў дынаміка радыёпрыёмніка. Слухаў «Радыё Свабоду». Таіў надзею, што ўсё зменіцца, Беларусь стане на дэмакратычныя рэйкі. Узгадваецца рэферэндум 1996 года, калі Лукашэнка не атрымаў падтрымкі. Мы з консульства банальна не змаглі адправіць выніковы пратакол пасяджэння нашай участковай камісіі, бо ніводзін факс Міністэрства замежных спраў не працаваў на прыём. Вынікі былі агучаныя, у тым ліку і па галасах за мяжой, тады, калі мы нават яшчэ не паспелі даслаць гэтыя дакументы. Відавочная фальсіфікацыя, дыктатар у той час пайшоў шляхам падману і злачынстваў. Але гэта ўжо іншая гісторыя.
Як развіваецца Беласток: «Сёння гэта рэгіянальная сталіца»
Як успрымалі консула на Беласточчыне? Быць віцэ-консулам у тыя часы – гэта статусны выпадак, бо вітаюць цябе, хай і гэтак маладога, на важных мерапрыемствах другім пасля ваяводы, а потым ужо астатніх чыноўнікаў. Тады даводзілася шмат выступаць публічна, даваць інтэрв’ю.
Менавіта на Беласточчыне я пазнаёміўся з прэм’ер-міністрам Польшчы Уладзімежам Цімашэвічам, калі нашы дыпламаты ў Варшаве такой магчымасці не мелі. А мне, маладому консулу, давялося асабіста быць з ім знаёмым, бо яго карані з Беласточчыны.
Апошнія дзесяць гадоў Беласток не спыняў мяняцца: ператвараўся ва ўсё больш чысты і прыгожы горад. Калісьці, калі праходзіў праз парк Палаца Браніцкіх, мне распавялі, што парк можна параўнаць з малым Версалем. А пазней я, ужо на пасадзе амбасадара, апынуўся ў Парыжы, убачыў сапраўдны Версаль. Але да гэтага часу асаблівую цеплыню адчуваю менавіта да беластоцкага палацавага комплексу і ўсяго горада з яго ўнікальнай шматнацыянальнай і шматмоўнай спадчынай і культурай.
Сёння Беласток — гэта рэгіянальная сталіца, у якую прыйшла вялікая колькасць інвестыцый і дзе прыкметна развілася эканоміка. Тут сёння знайшлі свой прытулак многія грамадзяне Беларусі. З этнічнай Радзімы гэтыя людзі з’ехалі найперш па палітычных і грамадска-сацыяльных прычынах, а не па добрай волі. Тут я сустракаю ізноў, як і раней, многіх цудоўных беларусаў. Вельмі важна нам усім усвядоміць, хто ж такія сапраўдныя беларусы, і зведваць глыбокія, цесныя адносіны, паважаць адзін аднаго, адчуваць плячо сябра-беларуса побач.
«Прыйдзе час, і мы будзем з любоўю развіваць нашу культуру зноў на Радзіме»
Беларусы Польшчы захоўвалі і працягваюць захоўваць нашую культуру. Як палітык і як чалавек, я ўдзячны кожнаму, хто ўносіць свой уклад у гэта. Наша каманда НАУ робiць усё, што ў нашых сілах, каб нас усіх аб’ядноўвала беларуская спадчына. Некалькi тыдняў таму пры падтрымцы органаў мясцовай улады і валанцёраў мы адкрылі «Музей Вольнай Беларусі» — пляцоўку ў цэнтры Варшавы, якая адчыніла свае дзверы для сустрэч усіх годных і таленавітых беларусаў. Яна створаная дзеля захавання нашай гісторыі і падтрымкі беларускай культуры. Вельмі спадзяюся, што ў Беластоку з’явіцца Цэнтр беларускай культуры, аб чым мы дамаўляліся з кіраўніцтвам ваяводства некалькі тыдняў таму.
Але прыйдзе час, і мы будзем з любоўю развіваць нашу культуру зноў на Радзіме. Я шчыра веру ў гэта, бо вера дае нам мажлівасці перамагчы. Верым, можам, пераможам!
Чытайце таксама
Кіраўнік Народнага антыкрызіснага ўпраўлення Павел Латушка прыехаў у Беласток, дзе праводзіў перамовы з мясцовай уладай, і завітаў у рэдакцыю MOST....
Чытаць далей
Некалькі сотняў людзей прыйшлі на святкаванне 104-й гадавіны абвяшчэння Беларускай Народнай Рэспублікі у цэнтры Беластока. У мерапрыемстве таксама прынялі ўдзел...
Чытаць далей
Канцэрты, выставы, кінапаказы, тэатральныя імпрэзы, літаратурныя вечарыны, перформансы, лекцыі і майстар-класы — Месяц беларускай культуры пройдзе ў Варшаве і іншых...
Чытаць далей
