Серада, 1 лютага 2023
No Result
View All Result
MOST Media
  • Галоўная
  • Навіны
  • Гісторыі
  • Гайды
  • Афіша
  • Бізнес
  • ПАДТРЫМАЙ!
  • Пра нас
    • Чытачу і рэкламадаўцу
    • Палітыка выкарыстання Cookies (EU)
    • Правілы выкарыстання матэрыялаў
No Result
View All Result
  • Галоўная
  • Навіны
  • Гісторыі
  • Гайды
  • Афіша
  • Бізнес
  • ПАДТРЫМАЙ!
  • Пра нас
    • Чытачу і рэкламадаўцу
    • Палітыка выкарыстання Cookies (EU)
    • Правілы выкарыстання матэрыялаў
No Result
View All Result
MOST Media
No Result
View All Result
Галоўная Гісторыі

Шуфляда, шыльда і нават вандроўка. Што беларуская мова запазычыла ў немцаў

Максім Шульц Максім Шульц
20 снежня 2022, 12:28
Гісторыі
A A
Шуфляда, шыльда і нават вандроўка. Што беларуская мова запазычыла ў немцаў

Ілюстрацыя: MOST

У кожнай сучаснай літаратурнай мове ёсць запазычанні. Зараз яны ідуць у асноўным з англійскай, але і сама мова Шэкспіра складаецца са шмат якіх іншаземных слоў — кельцкіх, французскіх, лацінскіх і іншых. Беларуская — не выключэнне. Яна мае шмат іншаземных запазычанняў, і нямала лексікі нам дала нямецкая мова. Такая звыклая для нас «шуфляда», ці нават «дах» і «вандроўка» прыйшлі менавіта адтуль. Расказваем пра тое, як і калі ў Беларусі з’явіліся германізмы.

Індаеўрапейскія мовы. Крыніца: en.wikipedia.org

Падобныя словы не заўсёды запазычаныя

Спачатку крыху тэорыі. Усе мовы падзяляюцца на вялікія сем’і. Беларуская адносіцца да індаеўрапейскай — разам з дзясяткамі іншых, у тым ліку з нямецкай, англійскай, італьянскай, а таксама армянскай і нават хіндзі. Усе яны маюць адзінага продка — праіндаеўрапейскую мову, і менавіта яна дала пласт агульнай лексікі.

Напрыклад беларускае слова «маці» паходзіць ад праіндаеўрапейскага *méh₂tēr. Яго можна сустрэць у нямецкай (Mutter), англійскай (mother), італьянскай (madre), ірландскай (mathair), літоўскай (motina), хіндзі (maata).

Такой агульнай лексікі даволі шмат, у асноўным яна апісвае роднасныя сувязі, прыроду, сельскую гаспадарку, прадукты, жывёл. Напрыклад, першае слова вядомага мема «бобр, курва» менавіта праіндаеўрапейскае. Яно паходзіць ад *bʰébʰrus, і ў іншых мовах будзе гучаць так: па-нямецку Biber, па-англійску beaver, па-літоўску bebras, па-ірландску bebhar.

Смаленскае княства. Крыніца: de.wikipedia.org

Якім было першае нямецкае слова ў продкаў беларусаў

Запазычанні пранікаюць у мову рознымі шляхамі. Гэта можа быць натуральных кантакт двух народаў, ці ўплыў адной культуру на іншую. Часта іншаземныя словы запаўняюць прабелы ў лексіцы, звязанай з новай для краіны сферай. Напрыклад, так было ў Расіі з нідэрландскай мовай, калі там з’явіўся флот.

Германізмаў у нашай мове каля тысячы, калі лічыць і старабеларускую лексіку. Першыя такія словы праніклі ў маўленне нашых продкаў ужо ў ХІІІ стагоддзі, дзякуючы гандлю з балтыйскімі немцамі, а таксама войнам з крыжакамі. Да іх можна аднесці: вага, шалі, бровар, ліхтар, дах, рэшта, цаль, цэх.

Першым жа задакументаваным нямецкім словам у мове, якая потым стала беларускай, з’яўляецца «мыто» у значэнні «пошліна». Яго можна сустрэць у дагаворнай грамаце 1229 года смаленскага князя Мсціслава Давыдавіча з Рыгай і Гоцкім берагам.

У сучасная беларускай мове маем словы ад гэтага кораня: «мытня», «мытны».

Беларускае слова «шляхта» мае нямецкае паходжанне. Крыніца: belaruspartisan.by

З Балтыі, Польшчы і ад яўрэяў: адкуль браліся германізмы ў старабеларускай мове

Пазней у Вялікае княства Літоўскае германізмы працягвалі пранікаць з Балтыі, але пачынаючы з XV — XVI стагоддзя з’явіўся пасрэднік — польская мова. То бок спачатку іх пазычалі ў немцаў палякі, а беларусы бралі ўжо адаптаваныя да славянскага вуха варыянты. Такімі словамі з’яўляюцца: малюнак, ланцуг, жабрак, абцас, махляр, грунт, кафля, цэгла

З гэтага ж часу ў германізмаў адкрываецца яшчэ адзін шлях да беларускай мовы. Гаворка ідзе пра яўрэяў і іх мову ідыш, якая паходзіць ад нямецкай. Часта складана дакладна сказаць, нямецкае гэта слова, ці яўрэйскае. Лічыцца, што да такіх запазычанняў можна аднесці: гандаль, рахунак, разынкі, труна, хабар, хаўрус, фанабэрысты, гармідар, шабаш. Але ўнёсак ідыш у беларускую мову даволі невялікі, у параўнанні з менавіта нямецкай лексікай.

Па словах даследчыкаў, у старабеларускай мове германізмы займалі трэцяе месца сярод запазычанай лексікі — пасля паланізмаў і лацінізмаў. Дзесьці палова з іх зараз не выкарыстоўваецца ў літаратурнай беларускай мове, напрыклад: галтар (вадасховішча), дуналь (вялікі цвік з вушкам), жакгель (парус), крэс (канец, мяжа), шрубштак (ціскі).

Што нямецкае ў сучаснай беларускай мове

Германізмы пранікалі ў маўленне нашых продкаў не проста так — яны запаўнялі лексічныя прабелы ў розных сферах. Перш за ўсё гэта гандаль, ваенная справа, будаўніцтва, культура, таксама немала нямецкага ў абстрактных паняццях, такіх як лёс, гвалт, жарт, смак, пашана, ратунак, падрыхтоўка, шпацыр, вандраваць, абшар. У сучаснай беларускай мове захавалася каля 650 нямецкіх слоў.

Некаторыя прыклады:

  • ваенная лексіка: варта, шыхт, пляц, штурм, куля, рыштунак
  • гандлёвая лексіка: кірмаш, кошт, шалі, вага, рэшта, цэнтнер, ліхвяр, вартасць
  • бытавая лексіка: куфаль, келіх, абцас, стос, шыба, шуфляда, шыльда
  • будаўнічая лексіка: фарба, цвік, цэгла, дах, гмах, дрот, брук, драбіна
  • кулінарная лексіка: вафля, гатунак, глазура, шмалец, булка
  • прафесійная лексіка: майстар, шпіталь, бухта, вагон, вата, вахта, вентыль, друк
Славянскія плямёны на тэрыторыі сучаснай Германіі ў 843 годзе (жоўты колер). Крыніца: de.wikipedia.org

Ці ёсць беларускія запазычанні ў нямецкай мове

У нямецкай мове ёсць пласт славянскай лексікі. Напрыклад слова Dolmetscher паходзіць ад «толмач» («перакладчык»). Яго можна знайсці ў нямецкіх крыніцах XIII стагоддзя. Гэтае слова ўжывалася таксама ў старажытнарускай мове (старажытнаўсходнеславянскай) — продку беларускай.

Прыкладна ў той жа час было запазычанае славянскае слова «чыж», а менавіта яго версія «чыжэк». Яно трансфармавалася спачатку ў zīsek, а потым у сучаснае нямецкае Zeisig.

Яшчэ больш невідавочная этымалогія ў нямецкага слова Quark. Яно паходзіць ад славянскага «тварог» і пазычана ў XIV стагоддзі. Такая ж сітуацыя са словам Gurke, якое сугучнае з беларускім «агурок», і мае славянскія карані.

Нават здавалася б дакладна нямецкае Grenze таксама мае славянскае паходжанне — ад слова «граніца». Запазычанае ў XIII стагоддзі.

Гэта далёка не поўны спіс славянскіх запазычанняў, шмат з іх знаходзяцца ў дыялектах нямецкай мовы. Асабліва тых, якія гранічылі са славянскімі плямёнамі.

Тэгі: АртыкулыГалоўнае

ГАЛОЎНЫЯ НАВІНЫ

Куда сходить в Белостоке с 1 по 7 февраля

Куда сходить в Белостоке с 1 по 7 февраля

Лена Бурміна
1 лютага 2023, 16:01

Исторический клуб, стендап на мове, фото-выставка, баскетбольный матч и консультация по недвижимости — куда сходить в Белостоке с 1 по 7 февраля. 1 февраля, в среду в Белостоке...

«Чёрные списки» медиков, запрещённые шутки про Лукашенко, беларусы — лучшие пациенты. Почему врачи уезжают из Беларуси

«Чёрные списки» медиков, запрещённые шутки про Лукашенко, беларусы — лучшие пациенты. Почему врачи уезжают из Беларуси

Руслан Кулевіч
1 лютага 2023, 13:56

Майя Терекулова работала медиком в Беларуси и после протестов 2020 года, за свою позицию попала в черный список врачей. Семь лет женщина из Казахстана работала в Беларуси и...

MOST запускает школу IT и маркетинга «K2»

MOST запускает школу IT и маркетинга «K2»

MOST
1 лютага 2023, 13:43

Главная задача школы — помочь беларусам и беларускам освоить новые профессиональные направления. А именно SEO, маркетинг и PR-коммуникацию. Обучение будет проходить на русском языке. Преподавателями выступят беларусские специалисты,...

  • Галоўная
  • Навіны
  • Гісторыі
  • Гайды
  • Афіша
  • Бізнес
  • ПАДТРЫМАЙ!
  • Пра нас
Пры выкарыстанні зместу MOST прачытайце нашы Правілы выкарыстання матэрыялаў

Звяжыцеся з намі: most@mostmedia.io

© 2022 Mostmedia.io. Час будаваць масты

No Result
View All Result
  • Галоўная
  • Навіны
  • Гісторыі
  • Гайды
  • Афіша
  • Бізнес
  • ПАДТРЫМАЙ!
  • Пра нас
    • Чытачу і рэкламадаўцу
    • Палітыка выкарыстання Cookies (EU)
    • Правілы выкарыстання матэрыялаў

© 2022 Mostmedia.io. Час будаваць масты

Кіраваць згодай Cookies
Мы і нашы партнёры атрымліваем доступ і захоўваем інфармацыю на прыладзе і апрацоўваем асабістыя дадзеныя, такія як унікальныя ідэнтыфікатары і стандартную інфармацыю, якая адпраўляецца прыладай, альбо дадзеныя прагляду, каб выбраць і прафіляваць персаналізаваны змест і рэкламу, вымераць змест і рэкламную эфектыўнасць, а таксама распрацоўка і ўдасканаленне прадукцыі. Са згоды карыстальніка мы і нашы партнёры можам выкарыстоўваць дакладныя дадзеныя геалакацыі і ідэнтыфікацыю шляхам сканавання прылад. Націскаючы «Прыняць», вы пагаджаецеся на апрацоўванне звестак намі і нашымі партнёрамі, як апісана вышэй. Перш як пагадзіцца ці адмовіцца, вы можаце атрымаць больш падрабязную інфармацыю і змяніць наладкі. Для некаторых відаў апрацоўвання звестак не патрэбная вашая згода, але вы маеце права не пагадзіцца. Параметры не будуць распаўсюджвацца на іншыя сайты, што маюць глабальны альбо сэрвісны дазвол.
Функцыянал Always active
Тэхнічнае сховішча або доступ строга неабходныя з законнай мэтай забеспячэння магчымасці выкарыстання пэўнай паслугі, відавочна запытанай падпісчыкам або карыстальнікам, або з адзінай мэтай ажыццяўлення перадачы паведамленняў па сетцы электронных камунікацый.
Preferences
The technical storage or access is necessary for the legitimate purpose of storing preferences that are not requested by the subscriber or user.
Статыстыка
Тэхнічнае сховішча або доступ, якія выкарыстоўваюцца выключна ў статыстычных мэтах. The technical storage or access that is used exclusively for anonymous statistical purposes. Without a subpoena, voluntary compliance on the part of your Internet Service Provider, or additional records from a third party, information stored or retrieved for this purpose alone cannot usually be used to identify you.
Маркетынг
Тэхнічнае сховішча або доступ, неабходныя для стварэння профіляў карыстальнікаў для адпраўкі рэкламы або для адсочвання карыстальніка на вэб-сайце або на некалькіх вэб-сайтах у аналагічных маркетынгавых мэтах.
Manage options Manage services Manage vendors Read more about these purposes
Налады
{title} {title} {title}
Are you sure want to unlock this post?
Unlock left : 0
Are you sure want to cancel subscription?