Ад 1996 года ў пачатковай школе №4 Беластока выкладаюць беларускую мову. Ахвотныя вучні 1-8 класаў наведваюць такія заняткі тры разы на тыдзень. Вядзе іх настаўніца з 35-гадовым вопытам і аўтарка афіцыйных беларускіх падручнікаў у Польшчы. Журналіст MOST завітаў на ўрок роднай мовы і пагаварыў з Алінай Ваўранюк пра заняткі, тэатральны гурток, будучыню беларусаў Падляшша і Беларусі, дапамогу ад уладаў і ўрокі для дзяцей мігрантаў.
«У гэтым годзе ўпершыню не набралі першы клас з беларускай мовай»
Гэтым разам другакласнікі не ўзялі з сабой сшыткаў з практыкаваннямі, таму Аліна вырашыла паказаць невялікі спектакль «Крошачка», які рабіла школьная тэатральная група.
— А потым дзве дзяўчынкі папрасілі паглядзець «Народны альбом-2020». Гэта пастаноўка нашай старэйшай тэатральнай групы. Мы выбралі некаторыя песні з таго самага «Народнага альбому» і, як мне здаецца, яны вельмі пасавалі да сітуацыі ў Беларусі пасля 2020 года, і да таго што здарылася мінулым лютым. Гук сірэны, якая гучыць у пастаноўцы, той самы, які гучыць ва Украіне, — расказвае настаўніца.
Разам з другакласнікамі за партамі сядзіць зусім маленькія вучні. Справа ў тым, што ў гэтым навучальным годзе ўпершыню не набраўся першы беларускі клас — толькі тры сям’і захацелі, каб іх дзеці вывучалі родную мову. Таму тры першакласнікі ходзяць на ўрокі разам з 2-м класам.
— Такое здарылася ўпершыню за 26 год маёй тут працы. Падобная сітуацыя была на другі год, як у гэтай школе пачалі вывучаць беларускую мову — у 1997-м набралася ўсяго тры дзяўчынкі, але пасля гэтага заўсёды набіралі патрэбныя сем і болей чалавек, — гаворыць Аліна.
Але ў наступным навучальны годзе новы першы клас дакладна будзе. Ужо ёсць запыт ад бацькоў, у тым ліку таму што ў школу збіраюцца малодшыя сёстры і браты тых, хто ўжо ходзіць у «чацвёрку» і вывучае тут беларускую мову.
«Ад бацькоў залежыць вельмі шмат»
Пачатковая школа № 4 — адзіная ў Беластоку дзяржаўная podstawówka, дзе выкладаюць беларускую мову. Па словах Аліны Ввўранюк зараз на заняткі ходзіць 66 вучняў. У горадзе таксама ёсць ІІІ агульнаадукацыйны ліцэй — для старэйшых класаў. Але там беларускую мову вывучаюць толькі каля 10 чалавек.
Не забывацца пра карані дапамагаюць не адныя школьныя заняткі. Пры «чацвёрцы» дзейнічаюць гурткі — тэатральны, танцавальны, музычны, праводзяцца майстар-класы і летнікі. Раней ладзіліся экскурсіі ў Беларусь. Гэтыя актыўнасці робяцца аб’яднаннем «АБ-БА».
— Яшчэ пару гадоў таму дзеці больш ахвотна прыходзілі на такія пазакласныя актыўнасці. Цяпер жа іх колькасць меншае. Можа гэта звязана з тым, што бацькі не хочуць абцяжарваць дзяцей дадатковымі заняткамі, — разважае Аліна.
Настаўніца падкрэслівае, што ад бацькоў залежыць вельмі шмат. Ні школа, ні садок не навучыць дзяцей беларускай мове, таму што, перадусім, патрэбная добрая наслуханасць і багаты слоўнікавы запас, а для гэтага трэба гаварыць з дзецьмі па-беларуску.
— Тое, што я змагла зрабіць для беларускай мовы, я зрабіла — і як маці, і як настаўніца. А што зробяць наступныя пакаленні, залежыць толькі ад людзей, бацькоў, дзядоў. Бо бывае, што старэйшы чалавек дзівуецца, што яго ўнук ці сын не разумее па-беларуску. А потым сам жа звяртаецца да дзіцяці па-польску. Ну дык як ён будзе разумець?
«Для мяне гэтая мова не такая складаная і вельмі прыемная»
І, сапраўды, другаклашкі трохі разумеюць па-беларуску, але размаўляць на гэтай мове яшчэ не могуць. А вось некаторыя больш старэйшыя дзеці яе ведаюць лепш.
Косця (імя змененае), разам з бацькамі, прыехаў з Беларусі некалькі гадоў таму, зараз у 7-м класе. На пазакласныя заняткі ён не ходзіць, але цікавіцца беларускай літаратурай. Яму падабаецца «Трыбунал» Аляксея Макаёнка і «Мудрамер» Мікалая Матукоўскага. А яшчэ хлопец падпісаны на блогерку, якая распавядае навіны па-беларуску.
— Здараецца, што я гавару па-беларуску па-за ўрокамі. Магу таксама гаварыць мяшанкай — польска-беларуска-расійскай. Бывае, што тумблер не пераключаецца і розныя мовы выходзяць, — смяецца Косця.
Яго сяброўка Ніна вучыцца ў 8-м класе. Яна нарадзілася ў Польшчы, а яе бацькі паходзяць з падляскай вёскі, дзе ўсе размаўляць «па-свойму».
— Калі я прыязджаю на вёску, то гавару на беларускай мове, бо там усе гавораць так: па-свойму. І калі я знаю, то чаму не. Ды і наогул, для мяне гэтая мова не такая складаная і вельмі прыемная.
Дзяўчына займаецца ў беларускім тэатральным гуртку. Пасля заканчэння пачатковай школы, яна разглядае магчымасць пайсці ІІІ ліцэй і вучыцца роднай мове далей.
«У Беларусі тры гадзіны ў школах на беларускую мову, і ў Польшчы тры гадзіны»
Урок скончыўся і другаклашкі пачынаюць збірацца — бегаюць па класе і гучна размаўляюць па-польску. Настаўніца звяртаецца да іх па-беларуску, нешта павольна тлумачыць, каб яны зразумелі, а напрыканцы гаворыць:
— Да!
— Па-ба-чэ-ння! — хорам адказваюць дзеці.
Аліна Ваўранюк упэўненая, што толькі ад нас залежыць, якім мы будзем народам і на якой мове будуць гаварыць нашыя дзеці і ўнукі: «Як мы самі сабе не дапаможам, то няма сэнсу разлічваць на дапамогу дзяржавы ці некага яшчэ».
Але разам з тым, жанчына лічыць, што для росквіту беларускай мовы, у тым ліку на Падляшшы трэба, каб змянілася сітуацыя ў Беларусі. Гэта датычыцца і ўлады, і так званага двухмоўя.
— Я свядома ўжываю словазлучэнне «дурное двухмоўе», бо менавіта яно амаль забіла беларускую мову ў Беларусі. Бо як так, што краіна называецца Беларуссю, а нехта кажа, што ён не ўмее гаварыць па-беларуску?! У Беларусі не гавораць, а вы хочаце, каб у Польшчы гаварылі. У Беларусі тры гадзіны ў школах на беларускую мову і ў Польшчы тры гадзіны.
«Я настаўніца беларускай мовы і раблю шмат памылак»
Вучыць дзяцей роднай мове — гэта гарантаванае права грамадзян Польшчы, якія адносяцца да нацыянальных меншасцяў. Гэта тычыцца не толькі беларусаў, але і немцаў, літоўцаў, украінцаў, славакаў і іншых. Калі збіраецца хаця б сем ахвотных бацькоў, то дзяржава мусіць арганізаваць такое навучанне.
Але як быць беларусам, якія прыехалі з Беларусі? Аліна Ваўранюк упэўненая, што права вучыць дзяцей роднай мове трэба адваёўваць, але разам з тым яна лічыць, што дзяржаўныя школы наўрад ці будуць гэтым займацца.
— Будуць заняткі па суботах, як гэта пачынаецца зараз. І калі бацькам гэта сапраўды патрэбна, то трэба ўзяць дзяцей і павесці на гэтыя заняткі. Але ад бацькоў вымагаецца абавязковасць — раз запісалі, то хай кожную суботу водзяць.
Настаўніца дадае, што калі бацькі сапраўды жадаюць, каб іх дзеці ведалі беларускую мову, то на ёй трэба размаўляць і пасля заняткаў. Бо калі дарослыя не пачнуць гаварыць, то і дзеці гэтага не зробяць.
— І не трэба баяцца памылак. Я настаўніца беларускай мовы і раблю шмат памылак. Ну і што? Хто ідэальна ведае гэтую мову? Ці палякі не робяць памылак, калі гавораць па-польску? Робяць шмат. Яны іх робяць і нават не думаюць пра гэта.
Дзеці беларусаў, якія прыехалі з Беларусі, могуць вывучаць родную мову па суботах у хабе «Новая Зямля». Першыя заняткі — ужо 18 лютага.
А для дарослых у гэтым жа хабе працуюць курсы «Мова Нанова». Апошні занятак прайшоў 13 лютага, наступны адбудзецца неўзабаве.
