У Польшчы дзеці з беларускай нацыянальнай меншасці могуць вывучаць родную мову. Яна выкладаецца больш як у 20 пачатковых школах Падляшша. Для гэтага распрацаваныя адмысловыя падручнікі.
Журналіст MOST пагартаў дапаможнікі для другога і трэцяга класа і даведаўся, ці адрозніваюцца яны ад тых, па якіх вучацца ў Беларусі. А таксама знайшоў там «экстрэмісцкія» малюнкі і прозвішчы і паспрабаваў выканаць некаторыя заданні.
Хто аўтар падручнікаў
Падручнікі выдадзеныя Аб’яднаннем АБ-БА, якое дапамагае дзецям на Паляшшы вывучаць беларускую мову. Іх аўтарка — Аліна Ваўранюк, якая выкладае беларускую мову ў пачатковай школе № 4 у Беластоку. За мастацкае афармленне адказваў Міраслаў Здрайкоўскі — ён нарадзіўся ў Бельск-Падляшскім і скончыў Акадэмію мастацтваў у Мінску.
Дапаможнік для другога класа «Лемантар» выйшаў у 2013 годзе, а «Кругагод», па якім зараз вучацца трэцякласнікі, — у 2019-м. Гэтыя і іншыя падручнікі па беларускай мове ўхваленыя міністрам адукацыі.
Вершы, малюнкі, загадкі
Падручнікі маюць моўныя асаблівасці. Напрыклад, у «Лемантары» малюнкі называюцца на польскі лад «рысункамі». Праўда, у «Кругагодзе» гэтае слова ўжо «беларусізавалі». У цэлым жа вучні засвойваюць звыклую для нас беларускую літаратурную мову. Прычым так званую наркамаўку — то-бок менавіта той варыянт правапісу, якім афіцыйна карыстаюцца і ў Беларусі.
У падручніку для другога класа шмат дзіцячых вершыкаў. А асноўным іх аўтарамі з’яўляюцца паэты, якія нарадзіліся на тэрыторыі сучаснай Беларусі: Янка Купала, Максім Танк, Рыгор Барадулін, Андрэй Хадановіч, Сяржук Сокалаў-Воюш, Мар’ян Дукс, Васіль Вітка, Алег Лойка.
Аднак ёсць і творы, якія выйшлі з-пад пяра падляшскіх беларусаў — напрыклад аўтаркі падручніка Аліны Ваўранюк і заслужанага дзеяча культуры Польшчы Віктара Шведа.
«Лемантар» прапануе запомніць словы, звязаныя са школай. Пасля гэтага, крок за крокам, другакласнікі вывучаюць галосныя, зычныя і ётаваныя галосныя літары. У заданнях трэба па-беларуску падпісаць малюнкі. Таксама дзеці вучаць вершы на памяць і спрабуюць пісаць.
Лемантар.
Некаторыя словы дастаткова складаныя, асабліва назвы посуду. Не кожны дасць рады іх назваць.
Нярэдка ў падручніку прапануюць адпачыць ад навукі. Ёсць тут некалькі творчых заданняў: размаляваць акно, як гэта робіць мароз, намаляваць любімую цацку ці проста паадгадваць загадкі.
«Герб зямлі маёй — «Пагоня»
Калі дзеці даведаюцца пра ўсе літары і навучацца пісаць кірыліцай, надыходзіць чарга пазнаёміцца з беларускімі і польскімі святамі. Напрыклад, з дапамогай вершыкаў у другім класе расказваюць пра Дзень бабулі, які ў Польшчы адзначаецца 21 студзеня, і Дзень мамы (26 мая).
Таксама ў падручніку знайшлося месца для двух рэлігійных свят: Вялікадня і Каляд. Прычым для апошняга свята дата не пазначаная, то-бок не робіцца акцэнт на тым, па якім календары яго адзначаць.
Не забыліся аўтары польскіх падручнікаў і пра Дзень Волі. Малюнкі, якія яго ілюструюць, — прызнаны ў Беларусі «экстрэмісцкім» герб «Пагоня» і бела-чырвона-белы сцяг.
«Васілёва маті пошла гоготаті»
У падручніку для трэцяга класа малюнкі ўжо выглядаюць больш «дарослымі», вершы — большага памеру, тэксты — даволі аб’ёмныя для гэтага ўзросту.
Цікава, што аўтары дапаможніка ў заданнях і тлумачэннях выкарыстоўваюць назвы падляшскіх і беларускіх мясцін. Напрыклад, каб паказаць, што назвы краін, гарадоў, вёсак, рэк і азёр пішуцца з вялікай літары, прыводзяцца такія прыклады: краіна Польшча, горад Бельск-Падляшскі, вёска Орля, рака Нарва, возера Свіцязь, якое знаходзіцца ў Беларусі.
Вучні знаёмяцца з часцінамі мовы, граматычнымі катэгорыямі роду і ліку, а таксама базавымі правіламі — напрыклад даведваюцца, што літара «ў» пішацца пасля галосных.
Вершы і тэксты ў «Кругагодзе», як і ў «Лемантары», у асноўным напісаныя беларускімі пісьменнікамі. Напрыклад, можна сустрэць творы Уладзіміра Някляева, які пасля ўдзелу ў прэзідэнцкіх выбарах 2010 года, адсядзеў два гады ў турме. З падляшскіх жа творцаў прыводзіцца Віктар Швед, які названы «беларускім паэтам».
У падручніку можна пабачыць і прыклад так званай падляшскай мовы — гаворкі, на якой размаўляюць на поўдні рэгіёна. Аўтары друкуюць навагодняе віншаванне з вёскі Арэшкава (Orzeszkowo). І пытаюцца ў вучняў, ці разумеюць яны, што значыць слова «гоготаці».
«Магутны Божа» — на памяць
У «Кругагодзе» ёсць месца і гісторыі, як агульнабеларускай, так і лакальнай падляшскай. Напрыклад, дзецям расказваюць, як тры манахі заснавалі вёскі Малыя і Вялікія Тыневічы (Tyniewicze Małe i Duże), легенду пра тое, адкуль узялася горка каля вёскі Новае Беразова (Nowe Berezowo).
Месцам, якое звязвае Падляшша і Беларусь, выбраны Полацк. Два тэксты гісторыка Уладзіміра Арлова расказваюць пра гэты горад і пра тое, што менавіта Полацкае княства было першай беларускай дзяржавай.
Не забыліся аўтары падручніка распавесці і пра беларускія сімвалы — герб «Пагоня» і бел-чырвона-белы сцяг. Гэта зроблена з дапамогай тэксту грамадскага і палітычнага дзеяча Вінцука Вячоркі.
Таксама цікава, што адным з вершаў, якія прапануецца вывучыць на памяць, з’яўляюцца словы песні «Магутны Божа».
Не забудзь падпісацца на MOST у Тэлеграм. Мы галоўнае медыя беларусаў у Польшчы.
