У Варшаве адбылася прэм’ера спектакля «Мазайка». Дакументальная п’еса распавядае пра двух мігрантаў у Польшчы — беларускамоўную грузінку і таксіста з татарскімі каранямі, якому праз цёмны колер скуры не вераць, што ён нарадзіўся ў Беларусі, і часта прыгнячаюць.
Героі шукаюць сваё месца ў новым асяроддзі і пры гэтым імкнуцца не страціць уласную беларускасць. Стваральнік п’есы — беларуска-ўкраінскі драматург Віталь Карабань. Ён распавёў MOST, чаму п’еса пісалася для палякаў і перад якім выбарам стаяць беларусы.
— Пасля пачатку ваенных дзеянняў ва Украіне я апынуўся ў Варшаве і прыкладна ў той час распачаў пошук герояў, — дзеліцца Віталь. — Тыя два вобразы, якія сустракаюцца ў п’есе — беларускамоўная грузінка Софіко і таксіст Макс — я скампіляваў з розных людзей, якіх я сустракаў і з якімі вёў размовы. Аднойчы, падчас вакацый, позна вяртаўся дадому і ў адной з пякарань заўважыў дзяўчынку — яна прыбіралася пасля працоўнага дня. Тады я проста застаўся, каб паразмаўляць з ёй.
Не так даўно мы ехалі на трамваі з сябрам. Мужчына гучна скардзіўся, што мы прыехалі ў яго краіну і жывем на яго падаткі. Нават калі мы выйшлі, ён рушыў услед за намі і крычаў на нас.
Урывак з маналогу Сафіко з пьесы «Мазайка»
Персанаж таксіста пераклікаецца з уласным вопытам Віталя:
— Я выглядаю не зусім як тыповы беларус. З дзяцінства мяне заўжды называлі румынам з-за тона скуры. І калі я сеў да таксіста ў машыну, ён адразу спытаўся ў мяне: «Ты што, з Крыма?» І мы з ім паразмаўлялі. Апынулася, што ён беларус з крымскімі каранямі, а па лініі майго дзеда таксама ёсць крымскія татары.
Усё было файна, пакуль мы не наведалі яе сяброў. Калі яны ўбачылі мяне, яны спыталі, чаму на вакацыях я загараў, а Іоанна— не. Мы не былі на вакацыях, у мяне такі колер твару.
Урывак з маналогу Макса з пьесы «Мазайка»
Падчас напісання п’ес, трэба сачыць за тым, як змяняецца кантэкст вакол нас, адзначае Віталь.
— Я бачыў: Польша ўпершыню сутыкаецца з тым, што ёй давядзецца жыць з такой масай мігрантаў. Калі я размаўляў з сябрамі палякамі, яны казалі: «Слухай, ніколі такога не было. У нас няма вопыту, адсутнічаюць інтэграцыйныя праграмы. Насамрэч мы не ведаем, хто такія ўкраінцы. Усё, што нам выкладалі на ўроках гісторыі — гэта Валынская разня. Мы не ведаем, хто такія беларусы, і знаходзімся ў шокавым стане». А акрамя гэтага ў Польшчу прыязджаюць афрыканскія і індусскія студэнты.
Віталь збіраў матэрыял для п’есы каля года. А трапіўшы на мастацкую рэзідэнцыю «Беларусь. Украіна», якая праходзіла ў Варшаве, напісаў тэкст за тыдзень.
Некаторыя моманты п’есы былі дапісаны дзякуючы супрацы з акторамі. Ролю Софіко таксама выконвае беларускамоўная грузінка Кэціван Асраташвілі. Яна падзялілася сваімі ўспамінамі аб дзяцінстве, калі бацька падчас застолляў прамаўляў длінныя і прыгожыя тосты. Усё гэта ўвайшло ў канчатковы варыянт п’есы. У выніку атрымаўся музычны спектакль — діджэйскі тэхна-сэт, у якім выкарыстаныя гукі з пекарні і таксі.
Музыку таксама пісаў беларускі мігрант Мікіта Залатар, а напрыканцы пастаноўкі Кэціван спявае пад саўндтрэк, які яна стварыла сама.
«Тое, што нам баліць»
Драматург дзеліцца, што пасля прэм’еры «Мазайкі» асноўны водгук ад беларусаў быў такі: «Гэта тое, што мы ўсе абмяркоўваем і тое, што нам баліць».
— Але гэтая п’еса пісалася для палякаў. Мой куратар Раман Паўлоўскі сказаў: «Твая п’еса — голас меншасці, які павінен быць пачуты». Перад палякамі стаіць пытанне, прымаць або не прымаць нас. А для нас, беларусаў, наступіў пераломны момант. Ці прымем мы польскае культурнае ассяродзе або застанемся беларусамі ва ўласнай суполцы? На якой мове будзем выхоўваць сваіх дзетак? І кім мы ўвогуле будзем?
Віталь распавядае, што калі ўсё атрымаецца, то «Мазайку» можна будзе паглядзець у Варшаўскім бары Backdoor, а таксама ў Беластоку падчас фестываля Art Weekend.
— Нягледзячы на тое, што ўсе мы знаходзімся ў падвешаным стане, будзем намагацца даць п’есе жыццё. Але паўтаруся: яе трэба несці палякам. Бо калі ў інстаграме я чытаў водгукі на «Мазайку», палякі пісалі: «Але ў чым справа? Украінцы маюць магчымасць адкрыць ІП у Польшчы».
Драматург кажа, што творцы-мігранты таксама знаходзяцца ў няпростых абставінах. Займацца творчасцю атрымліваецца толькі ў вольны час. Няма нават гаворкі пра грошы, якія б дазволілі спакойна сядзець і пісаць п’есы або кнігі.
Пачытаць «Мазайку» цалкам можна на платформе Oko.press.