На момант затрымання Яраславу было 17 гадоў. Шмат хто запомніў яго праз вялікія акуляры, чырвоную феску і сцяг на тым самым мітынгу ў Гродне 29 мая 2020 года. Дзе ён зараз? Чым займаецца? Што малюе ў часы вайны?
З Яраславам (псеўданім — yar.vel) мы сустрэліся ў Беластоку. Ён жыве за горадам, але рэгулярна прыязджае — з тэчкай малюнкаў, мальбертам і фарбамі. Зараз яму 19. У Польшчу пераехаў 25 лютага гэтага года — праз дзень пасля пачатку вайны.
Мы вырашылі паразмаўляць пра затрыманне, мастацтва падчас пратэстаў, плакаты і прынты, а таксама — ці можа зарабляць малады беларускі мастак у Польшчы.
«Скажи мне по-человечески, зачем ты туда пошёл?..»
— Як ты апынуўся на легендарным мітынгу, калі быў затрыманы Ціханоўскі?
— Прыкладна тое самае ў мяне спытаў міліцыянт у Ленінскім РАУСе пасля затрымання: «Скажи мне по-человечески, зачем ты туда пошел?..». Насамрэч я сачыў за палітыкай яшчэ з канца 2018-га. У 2020-м мне было 17 гадоў, то бок галасаваць я не мог. А вось выйсці і падтрымаць, выказаць сваю пазіцыю — так.
29 мая разам з Сяргеем Ціханоўскім затрымалі з дзясятак чалавек. Зараз, наколькі ведаю, толькі пяцёра з іх на свабодзе. У тым ліку я. Апрануўся, напэўна, эпатажна. Вялікія акуляры, сцяг на плячах. Ну і феска — я яе набыў у Турцыі, вельмі спадабалася, пару разоў апранаў у каледж. Па прыколу. Але атрымаўся заўважным чалавекам, кідаўся ў вочы. У дадатак — побач з Ціханоўскім. Таму і затрымалі.
«Адказаў словамі Ціханоўскага»
— Што было пасля — у аддзяленні міліцыі?
— Мяне запіхнулі ў чырвоны бус — адзін з тых, якія штурхалі людзі. Гэтага я, зразумела, ужо не бачыў. Паехалі ў Ленінскі РАУС. Там сярод іншых затрыманых я зноў пабачыў Ціханоўскага. Кайданкаў не было на руках, не звязвалі, не білі — гэта быў яшчэ май 20-га.
Сядзім, чакаем. Пасля падышоў нейкі афіцэр да Ціханоўскага, кажа: «Прадстаўцеся!». Ціханоўскі яму: «Не, гэта вы прадстаўцеся!». Той маўчыць і падыходзіць да наступнага з тым жа пытаннем. Адказ той самы. Калі дайшоў да мяне, я таксама адказаў словамі Ціханоўскага.
Пасля мяне вадзілі ў нейкі кабінет, дзе распытвалі людзі ў цывільным. Казалі, што гэта не допыт, а так — размова. Я ўжо ведаў, што ім не трэба казаць лішняга, таму маўчаў. Прасіў толькі Канстытуцыю мне даць. Урэшце далі: «Чытай!».
— Табе было 17, значыць, як непаўнагадовага мелі адпусціць?
— Так, яны мелі патэлефанаваць маім бацькам. Зразумела, што не зрабілі так. Бацькі ўрэшце самі даведаліся і прыехалі забіраць. Быў яшчэ момант, што вялі ўніз некуды, а там — ляжыць вялізны тапак, які падарылі на мітынгу Ціханоўскаму. Мне аддалі рэчы: усё, апроч тэлефона. Ён і зараз недзе ў Мінску ляжыць.
«Рабіў тое, што мог як мастак»
— Пасля ўдзельнічаў у мітынгах ці адбілі ахвоту?
— Мяне затрымалі з Ціханоўскім увечары ў пятніцу, а выпусцілі ў суботу а 4-й ранку. І ўжо ў нядзелю была вялікая чарга ў цэнтры, каб падпісацца за Святлану Ціханоўскую. Я таксама прыйшоў і намаляваў гэтую чаргу. Не па фота, а з натуры, на Савецкай плошчы.
Пазней рабіў плакат з партрэтам Ціханоўскага і подпісам «I’ll be back!». Зрабіў серыю малюнкаў з партрэтамі палітвязняў — у тым ліку Ціханоўскага, Севярынца, Статкевіча, якія пасля надрукавалі на паштоўках. Зрабіў эскізы некалькіх прынтаў: напрыклад, з Ціханоўскім у вобразе OBEY.
Калі ўжо ў Гродне была сустрэча з Ціханоўскай, Цапкала і Калеснікавай, то я зрабіў трыпціх. Гэта тры плакаты з іх партрэтамі і лозунгам «Верым! Можам! Пераможам!». Тады Святлана запрасіла мяне на сцэну, мы зрабілі агульны здымак. Плакаты я ім падарыў. Рабіў тое, што мог як мастак.
— Не баяўся?
— Самае цікавае, што ўсё гэта вісела ў мяне ў сацыяльных сетках ажно да восені 2021-га. Тады, калі людзей «запакоўвалі» ўжо толькі за рэпосты і падпіскі. Мне таксама давялося ўсё гэта схаваць і толькі зараз, у Польшчы, аднавіць.
«Намаляваў Каліноўскага з байцамі батальёна яго імені»
— Як атрымалася, што ты трапіў у Польшчу?
— Насамрэч я хацеў пераехаць яшчэ вельмі даўно — да 2020-га. Я вучыўся ў польскай школе, пасля ў мастацкім каледжы, вышэйшую адукацыю хацеў атрымаць у Польшчы. У каледжы тры з паловай гады — паўгода да дыплому не хапіла. А з’ехаў, бо вайна пачалася. Халера яго ведае, што было б. Можа, і не выехаў бы пазней… Так супала.
— Чым тут займаешся?
— Малюю для сябе. Вучуся ў нядзельнай школе. У маі буду здаваць польскую «матуру». Планую паступаць у ВНУ.
— А што малюеш?
— Яшчэ жывучы ў Гродна, шмат маляваў горад — з натуры (паказвае на тэчку, поўную малюнкаў — MOST). Нешта з гарадскіх сюжэтаў дамалёўваю зараз — па фота. Вось, намаляваў вялікі плакат з Каліноўскім і байцамі батальёна яго імя. Хацеў перадаць туды, але… паглядзім. У кожным разе гэта праца ў іх падтрымку.
Яшчэ маю праект «Годныя беларусы». Гэта партрэты нашых сучаснікаў, якія нешта зрабілі ў сваёй сферы, вызначыліся.
Я малюю толькі пры асабістай сустрэчы, не па фота. У гэтым сэнс: у працы ўдзельнічаюць абодва. Сярод герояў: Зміцер Вайцюшкевіч, Ігар Банцар, Алесь Дзянісаў, Маргарыта Ляўчук, Мікіта Бялевіч, Ганна Каспяровіч і іншыя.
У Беларусі яшчэ я намаляваў сем партрэтаў, зараз — яшчэ сем. Давялося трошкі паездзіць — Вільня, Беласток, Кракаў, Варшава… Не стаўлю сабе нейкай мэты па колькасці. Увосень 2022-га хачу зрабіць выставу, але пакуль не ведаю дзе.
— Ці можа мастацтва тут прыносіць грошы?
— Так. Калі напрацаваць кліенцкую базу, калі рабіць на сваё імя, а не сядзець на дупе роўна, то канешне. Але я яшчэ не жыву цалкам самастойна, каб дакладна пралічыць, ці хопіць на жыццё. Шмат знаёмых мастакоў тут так зарабляюць — фрылансам. Пакуль я хачу зрабіць сваю першую выставу і займаюся гэтым. Таксама часам працую на замову.
— Якія цэннікі ў тваіх працаў?
— Пакуль таямніца. Пасля выставы будзем бачыць.
